Issue No. 9

Arasaas iti Ulimek

(Walo A Daniw)

         “Ti nadagsen a kadena ket matnag/ 
           dayta a kampo ket marba iti maysa a sao/ 
           kablaawannaka ti wayawaya iti lawag/ 
           ti armada ket ited ti kabagis.”
           - Alexander Pushkin, Paltiing iti Siberia (1897)

I.
Sika ti sapsapulen iti agbibineg a lasag 
ken nalammuyot a tultolang

agtibtibbayo a barukong ken nabara a paragpag

agbulbuligawgaw a mata ken aganangsab a biag

nasaniit ken napanaas a buksit 
ken agburburek nga utek ti bági 
a saanna a kayat iti agulimek

ti bági a binagí ti baludan ken kawar 
kadagiti nagbaetan iti adigi a bato a kasla sellang ni Eba
(a nangsima ken Adan) 
a napulipolan iti siit ti baimbain, cadena de amor 
alambre, ken landok nga aglatlati
 
iti sidong ti pasaray dumapo ken dumara 
a rekkang ti inaldaw nga agdungdung-aw
a mawaw a tangatang ti lubong a kuadrado

---nasipnget, napudot, ken awanan dungngo---  

ngem, no umay ti rabii 
agkarayam ti sulisog a kasla kiteb 
a mangan iti lasag ken uminum iti dara 
kadagiti murdong ti ima ken saka 
a mailiw iti nakirsang a darat ken pitak 
a pagbaddekan wenno naawanan ken kimmapsut 
ti taraki ken bileg a panid ti libro ni Pasternak 
gapu ta napukaw-natay ni Zhivago 
(manipud prologo agingga epilogo)
tapno dagiti tugot ti kararua koma

---nga iturong dagiti murdong iti ramay---

maikitikit ken maimalditna ti nilaon ti nasantipikaan 
a pungtot ken ayatna nga agnanaed iti uneg 
ti nasutil, manangsukisok ken rebolusionario 
a panunot ken aramid ni Diego ti Aringay wenno 
ni Don Belong ken kadagiti obrero ti Vigan idi

---nalammiis koma a linnaaw 
nadalus ken naraber nga aglawlaw
tapno ti bara ket buklenna ti anges
nga ipugso ti ngiwat a malmalmes,
maysa a sang-aw a sungbat iti nabara,
ig-iggesen ken bimmasisaw 
nga espasio ken kalgaw (nalagipko ni Heidegger).

II.
Nakaro a dusan ti naulimek a lubong 

ketdin a ti panagtayyekna ket arig 
iti ungor ti traktora wenno sangit ti kaipaspasngay
a nuang, piek, uken ken kalding
taray ti kabalio wenno Kawasaki ken Suzuki a motorsiklo 

ketdin a ti arasaas a no agbalikas koma
ket kumunnot a kasla rissik ti beggang a napnuan 
tured, unget, ken gagar wenno ti maysa a nadawel 
a kulding ti apuy iti ubet, pingping, ken pispis 
ti pariok, kaserola, ken kaldero nga awan nagyanna.
  
III.
Kinaagpaysona,

sakbay a mayanak ti lawag iti parbangon 
agdaniw pay ti sippit dagiti kawitan ken upa

kastamet ti rabii a sabaten pay nga umuna ti kararag
dagiti kurarapnit, kulippato, tukak, ken karag

---babaen ti sonata ti pammakada---

mabisin nga ubing wenno agasawa
nga agap-apa gapu ta awan maisaangda

iti barukong ti lubong a ginunggon ken gungunggonen 
iti ginasut a ribu ti taguob, arimbangaw, 
sangit, rigat, ut-ot, ken dung-aw 
gapu iti nakaro a bisin ti espirito ken lasag
nga asidegen mapugsat kasla nga anges 
ti agbugbugsot nga aso wenno Tao

wenno urat ken bagis a nagsinniglot 

---ngem an’a nga imas ti isem 
dagiti karasaen ken kullaaw
a nakaapon kadagiti natangkenan a takiag 
ti Dios ken dagiti propeta ti nasipnget a parmata!
Naka-tuxedo-da. Naka-ford. Naka-lacoste. Naka-starbucks.  

IV.
Sika

---saan a siak---
 
arasaas iti ulimek nga ur-urayen 
dagiti awanan a sumangpet koma 

---iti kabiitan nga aldaw ken panawen---

iti sirok ti mansanita, damortis, ken kalapaw
bayat nga agregregreg dagiti nagango, 
nakirsang ken nalag-an a bulbulong

bayat nga ipalpalayupoy ti angin 
ti nalammiis, naganas ken nadagsen 
a puyotna (uray kadagiti rabong, kamote, 
saluyot, katuday, ken kalunay)
ngem saan pulos makasebseb
kadagiti bára ti bará agingga 
kadagiti pungto ti nalangto ken agbegbeggang 
a kapagayan ken karayan ti Amianan 

bayat nga agkarkarayam iti rabaw
ti silalabus a daga dagiti ramay ken ngipen 
ti naummong a bileg iti paumay a gubat 
iti uneg ken ruar ti bagi a nakaipupokan
ti ubbog ti sirib a mangkalbit ti gatilio 
ti mauser wenno rebolber tapno itinnag 
ti langit dagiti petalo, pito nga imuko 
ken grapema ti wayawaya

---maysa a pisel ket umanay a senial  
ti maiparnuay a baro a biag
kasta met iti umay a patay
a nadara kasla idi naikkan lawag ken angesda
Cain ken Abel. 

V.
Iti maudi, 

arigmo ti tudo wenno basi
a mamagungar kadagiti bukel 
ti ginasut ken rinibu 
a Jean-Valjean ni Hugo 
Raskolnikov ni Dostoevsky
Simon ni Sicat
Elias Plaridel ni Jacob

wenno Indong Kagit ni Aragon 
a mangburak iti burnay ti turay
dagiti agturturay tapno iti kasta, 
maapit ti kasam-itan, kakersangan
ngem kaingelan nga unas iti entero 
nga uniberso ti dara ken dapo
buneng ken kanion
kumpay ken tabas
buriki ken sako
sartin ken takuri
asukar ken asin
garapon ken lakasa
nga addaan natan-ok nga arapaap  

---a nangtarabay iti nagpatengga maysa domingo
a Rebolusion ti Piddig nga indauloan
da Pedro Mateo ken Salarogo Ambaristo.

VI.
Ngarud koma
umayka koman
itan, itan, koman
(hello darkness my old friend/ it’s time to talk with you again/
because the vision softly creeping…) 


VII. 
Ah…rimsua!
Umel a nakem nagbalikas uray beddal 
iti natatadem a daniw ken prosa
ngarud itan ti rugi nga agareng-eng 
dagiti di kapapati idi ngem itan pudnon!
Kadi?
(“and in the naked light I saw/ten thousand people maybe more/
in the whisper of the sound of silence,” kinunada Simon ken Garfunkel.) 

VIII.
Nagungor nagbanarbar
Agingga a natay ti radio.

Tssst!

Saan Laeng Koma nga Arbis

           “Tallikudanda nga agama ti in-inut nga agapapon nga init ken
           unaanda iti mapukpukaw a lawag sakbay daytoy ket balkuten ti sipnget.”
           – Jose Rey Munsayac

Malemen, gayyem
Umayen ni lidem ken mangrugin 	
Nga agummong dagiti dumapo nga ulep
Iti rabaw ti ulo ken suso ni Arayat,
Ket, gayyem, kitaem kadi 
Dagiti kumanabsiit a kimat 	
Kasta met a riknaem koma ti im-impen 
Da Sol, Simon ken Elias a sakada
Iti Central Azucarera de Tarlac

Ti rag-o ken liday nga agar-araas iti kaungganda 	 	
Kas iti ikan, bunog, agurong, katuday, pias wenno		
Kalunay ken saluyot ta maipasngay 	
Manen a kasla ubing ti baro a kalgaw	
Maibuyat manen dagiti babassit a naurnong 
A petalo ti sagrado a danum ni Poseidon	
Iti ngiwat ken barukong ti lubong 	
A siririing a natay, isu saanen a 	
Nakakaskasdaaw no ti dung-aw ken kararag	
Dagiti nalasag ken paragpagan a tao ken ayup,	
Kasta met dagiti sabong ken ruot nga ipalpalayupoy	
Ti angina a kasla dila ti apoy:

Saan koma nga arbis laengen, gayyem, 
Ti yaaymo ita a malem a nalidem. 

Bulong ng Katahimikan

salin ng awtor

           “Ang mabigat na kadena’y malalaglag/
           iyang kuta’y guguho sa isang tinig/
           babatiin ka ng laya sa liwanag/
           ang sandata’y ibibigay ng kapatid.”
           -Alexander Pushkin, Kalatas sa Siberia (1897)

I.
Ikaw ang hinahanap ng manhid na laman 
at nanlalambot na buto

kinakabahang dibdib at nagbabagang tadyang

nagdedeliryong mata at hinahapong buhay

masakit at mahapding tiyan 
at kumukulong utak ng sariling
ayaw manahimik

ng katawang inari ng piitan at kadena 
sa pagitan ng mga haliging bato sa singit ni Eba
(na bumihag kay Adan) 
na nakabalot sa tinik ng makahiya, cadena de amor 
alambre, at bakal na kinakalawang

sa ilalim ng halos kulay abo't dugong
pagitan ng tagtuyot ng araw-araw na pagluluksa't
pagkauhaw ng kalangitan ng daigdig na kuwadrado

---madilim, mainit, at walang pag-ibig---  

subalit, pagsapit ng gabi
gumagapang ang tukso na parang surot
na kakain sa mga laman at iinom ng dugo
sa dulo ng kamay at paa
na uhaw sa magaspang na buhangin at putik
na tutuntungan o nawalan at nanghinang
kagandahan at kapangyarihan ng pahina ng libro Pasternak
dahil sa nawala-napatay si Zhivago 
(mula umpisa hanggang wakas)
nang sa gayo’y ang mga palatandaan ng kaluluwa sana

---na igigiya ng mga dulo ng daliri---

mai-uukit at maisusulat ang nilalaman ng banal 
na galit at pag-ibig na nananahan sa loob
ng malikot, matanong at rebolusyunaryong
isipan at gawi ni Diego ng Aringay o
ni Don Belong at mga manggagawa ng Vigan noon

--- malamig sanang hamog
malinis at masukal na paligid
upang buuin ng init ang hininga
na ibubuga ng bungangang nalulunod,
isang hiningang sagot sa nagbabaga,
inuuod at bumubukol
na lunan at tag-araw (naalala ko si Heidegger).

II.
Labis nang paghihirap ang tahimik na mundo

kung gayo’y ang pag-inog nito’y gaya
sa huni ng traktora o iyak ng kaipapanganak
na kalabaw, sisiw, tuta at kambing
pagtakbo ng kabayo o sa Kawazaki at Suzuki na motorsiklo.

na kung ang bulong at makakapagsalita sana
ay kakagat ito na gaya sa tilamsik ng baga na puno
ng tapang, galit, at pagnanais o ng isang suwail
na haplos ng apoy sa puwitan, pisngi, at leeg
ng palayok, kaserola, at kalderong walang laman.
  
III.
Ang totoo,

bago isilang ang liwanag sa madaling-araw 
tutula muna ang tuka ng mga lalaki at babaeng manok

ganiyan din sa gabi na sasalubungin muna ng dasal
ng mga kuliglig, paniki, palakang-bukid, at palakang-kabkab

---sa pamamagitan ng sonata ng pamamaalam ---

gutom na sanggol o mag-asawang
‘di magkasundo dahil walang maisasaing

sa dibdib ng mundong inuga at inuuga 
ng daanlibong alulong, sigaw,
iyak, hirap, hapdi, at luksa
dahil sa matinding guton ng kaluluwa at lamang
malapit nang kumawala na parang hininga
ng nag-aagaw-buhay na aso o tao

o ugat at bitukang nagkabuhol-buhol

---subalit anong sarap ng ngiti 
ng mga ahas at uwak
na namumugad sa matigas na balikat
ng Dios at mga propeta ng maitim na signo!
Sila’y naka-tuxedo. Naka-ford. Naka-lacoste. Naka-starbucks.

IV.
Ikaw

---hindi ako---
 
bulong ng katahimikang hinihintay 
ng mga walang-wala’y dumating na sana

---sa pinakamabilis na araw at panahon---

sa ilalim ng saresa, kamatsile, at kubo
habang nagbabagsakan ang mga tuyo,
magaspang at magaang dahon

habang idinuduyan ng hangin
ang malamig, kaaya-aya at mabigat
nitong hininga (kahit sa mga labong, kamote
saluyot, katuray, at kulitis)
subalit hindi kayang patayin
ang init ng baga sa baga hanggang
sa mga dulo ng malusog at nag-aalab
na bukirin at ilog ng Hilaga

habang gumagapang sa ibabaw
ng hubad na lupa ang mga daliri at ngipin
ng naipong kapangyarihan ng paparating na digmaan
sa loob at labas ng bilangguan
na balon ng dunong na pipisil ng gatilyo
ng mauser o ng rebolber upang ibagsak
ng langit ang mga talulot, pitong balaraw
at grapema ng kalayaan

---ang isang pisil ay sapat nang palatandaan  
ng sisibol na bagong buhay
ganiyan din sa paparating na kamatayan
na napakamadugo gaya nang handugan ng liwanag at hininga
sina Cain at Abel. 

V.
Sa huli,

ikaw ay parang ulan o basi
na gigising sa mga butil
ng daan-daan at libu-libong
Jean-Valjean ni Hugo 
Raskolnikov ni Dostoevsky
Simon ni Sicat
Elias Plaridel ni Jacob

o Indong Kagit ni Aragon 
na wawasak sa tapayan ng kapangyarihan
ng mga namumuno at nang sa gayon,
maani ang pinakamatamis, pinakamagaspang
subalit pinakamatapang na tubo sa buong
uniberso ng dugo at abo
itak at kanyon
karit at panabas
buriki at sako
sartin at takuri
asukal at asin
garapon at baul
na nagtataglay ng dakilang pangarap

--- na giya sa loob ng isang linggong
Rebolusion ng Piddig na pinamunuan
nina Pedro Mateo ken Salarogo Ambaristo. 

VI.
Kung gayon ay sana
dumating ka na
ngayon, ngayon, sana
(hello darkness my old friend/ it’s time to talk with you again/
because the vision softly creeping…) 


VII. 
Ah…sumibol sa wakas!
Piping isipa’y nagsalita kahit uutal-utal 
ng mga matatalim na tula at prosa
kung gayo’y ngayon ang umpisang uugong
ang mga ‘di kapanipaniwala noon na ngayo’y totoo!
Totoo?
(“and in the naked light I saw/ten thousand people maybe more/
in the whisper of the sound of silence,” kinunada Simon ken Garfunkel.) 

VIII.
Tumunog umalog-alog
hanggang sa namatay ang radyo.

Tssst!

Hindi Lang Sana Ambon

salin sa Filipino

           “Tatalikuran nilang mag-ama ang unti-unting naglalahong araw at 
           makikipagkarera sa kumukupas na liwanag bago iyon lagumin ng dilim.” 
           – Jose Rey Munsayac

Hapon na, kaibigan
Papalapit na ang dilim at mag-uumpisa nang 	
Maipon ang kulay abong ulap 
Sa ibabaw ng ulo at suso ni Arayat,
At, kaibigan, iyong tignan 
Ang mga naglalabanang kidlat 	
Damhin mo rin sana ang damdamin 
Nina Sol, Simo, at Elias na sakada
Sa Central Azucarera de Tarlac

Ang ligaya at lumbay na bumubulong sa kanilang kalooban	 	
Na parang sa isda, birut, suso, katuray, kamias, o 
Kulitis at saluyot dahil sa isisilang 
Na parang sa sanggol ang bagong tag-init
Maibubuhos na naman ang maliliit na naipong
Talulot ng banal na tubig ni Poseidon
Sa bunganga at dibdib ng mundong
Gising ngunit patay, kaya hindi na 
Kagilagilalas kung ang luksampati at dasal
Ay sagana sa laman at buto sa dibdib ng tao at hayop,
Ganiyan din ang mga bulaklak at damong inuugoy
Ng hangin nitong wari’y sa dila ng apoy:		

Hindi na lang sana ambon, kaibigan
Ang ihandog mo ngayong hapon na madilim.

Du’a

           For Ramon Pagayon Santos 
                      after listening to Du’a

Here words are of no use.
Sound signifying without fury. 
Only ancient branches shaking, grass leaves 
rubbing against wind. Stand at the edge 
of the jungle or by a stream where water 
washes over stone. Listen. Alive among the leaves
or under the rocks digging into the loam
or swinging among the vines crawling 
under the brush the flourishing multitudes 
they know their kind without words
without names to call them by—knowledge
borne by scent color shape gesture—or sound
twittered screamed whispered sighed across 
the vast secrecy of trees—the love call death song 
prayer laughter anger grief of myriad lives

No words. Only infinitude of sound held 
in the pulse of blood diverse arrhythmic 
beat breath fingers flexing feet stamping dancing 
on the wounded earth. Stand on a street in the 
midst of any city among these seven-thousand islands 
where your name is not spoken nor any word answer 
to your speech. Here people can hear the hunger 
in your voice they could read the fear in your glinting 
eyes they know whether you come in peace or war, though 
no words are uttered. They would trade roses for 
your stories they would dip into the aged wine jar and 
drink with you cup after cup, spilling the ripened fragrance 
of their dreams their memories as you smile to tell them 
you have crossed to their mountains with a clean heart.  

You may hear the violins crying the voices of women 
praying for rain for harvest for peace mourning lost sons 
the malong ripped from young bodies of their daughters 
grain spilled and wasted on the sand that will feed no child,
the cold hearths in abandoned villages. No need of words.
Just listen. 

I gather these poor words for you, Ramon Santos,
to tell you what I heard in your music. I heard 
the Archipelago talking--the sea the islands mountains 
multitudes thriving, each in their own homes, each 
speaking the strange tongue of its kind but yet 
answering to one another with the sound clarity of need 
in perfect understanding 
without words.

A Day in the Life of Rowena Guanzon

She stood in front of the Manila Cathedral, flanked by two nuns. 
The spectacle had attracted a little crowd, a few reporters. 
A row of microphones to send her voice from this tiny piece of ground 
in the vast metropolis, to the vaster air lanes, northward to Batanes, 
all the way to the southern outposts of Tawi-tawi.  
2:00 p.m., Manila time.  Was it noontime in New York? 
Breakfast time in Australia. Tea time in London, wine 
in Rome or Barcelona, coffee everywhere else, it did not matter. 
It was her time to speak. 

She spoke in English, understood across all geographies of the world, 
even in Ilocandia, where they grow tobacco on the stingy land. 
Where a Marcos had sprung, dead these thirty-three years now,
but whose unabsolved ghost, rasps like a dull saw in the national memory.
Insatiable, his living spawns would swallow whole mountains if they could.
They holding us still in the grip of perpetual hunger and need, dangling 
a myth of gold before our gullible sight. Poverty drives us to unreason
and that is how we are caged. Standing in front of God’s own edifice, 
she might have wanted to pull us back to truth, telling us about 
the lies, the deceptions, bribery and corruption, how 
your human rights and mine are trafficked for their greed.

Do you think we listened? Did we understand? 
Women sweating under the sun selling hot chilis, okra 
and string beans by the roadsides, did they hear her words? 
Housewives pinching pennies for a meager measure of rice, 
a string of salt fish, did they listen? 
And what about the men and boys in warehouses and building sites, 
cement dust caking on their sweaty skin, hunger like rats’ teeth 
gnawing at their insides, could they have heard her too? 
Did her voice echo across the canefields of Sagay, Bais, Kabangkalan, 
the fish markets of Bantayan, the Taboan in Cebu, rife with the smell 
of dangit, ginamos hipon, buwad bolinao, ever the poor man’s fare? 
Did her words reach the eerie mountainsides, the villages in Mindanao, 
tribesfolk mourning their dead sons and daughters, their villages 
perished in fire, their memories pillaged by dishonor 
and the anger of dispossession? 

When she had had her say and fell silent, 
who would remember her speech? 
Only a poet whom everybody knows, 
is mad, not worth a thought.

Paraygon ang Kamatayon

Ang alimyon sa kandila kon mapawong magtubod,
Luha nga misud-ip sa mananabtan atol sa orimos.
Kay ang paraygon nga kamatayon himilian og limos,
Dili mudawat og kidang sinsiyo bugti sa pagkapuntos.
Apan kon mamarayeg ang kamatayon walay gustong—
Muhangop, lagmit, kon tingalon og lungon;
Nangalaya ang mga gihay nga wala tuyua og lut-od.
Ibabaw sa wala halari nga pantyon.

Alibangbang

Ang alibangbang
daw udlot sa saging
nga gialirongan sa mga gihay
ug gipintalan sama sa bangaw.

Daw buwak
nga kanunay naghangad
sa halapad nga kawanangan
nagpataantaan sa uwan.

Lagmit dili gustong matamakan.
Gikapa ang pako
lupad palayo
tapon sa pikas tumoy

maghupay sa kasingkasing
sa mahuyang nga buwak—nato
alang sa mga mahal natong mitaliwan
ingon man nga dili sila hikalimtan

 

Sa Haponesang nagdibuho sa sapa sa Mt. Daisen

pasayloa kami
sa among kalit nga pagtungha
ang among presensya
mikuraw sa kalinaw
sa kalibotang una mong naangkon

unsa kabalaan
alang nimo niining higayon
unsa kabililhon

kay bisan bayag mitimbaya
kami kanimo
wala ka gayod mitingog

wala ka mipahawa
sa imong gilingkoran
kilid sa sapa taliwala
sa mga sagbot, tanom, ug kahoy
bisan pag among gipasipad-an
ang katahom diha sa imong kahilom

ug sa among pagbiya
padayon ka lang gihapon
sa imong kamatinud-anon

timgas sama sa bato
nga ginasakna kanunay
sa dagayday

Pier 3, Bisperas sa Pasko

ang
pailob
sa gugma
ginasukod

sa

g
i
t
a
s
o
n

s
a

p
a
g
p
a
a
b
o
t

diha sa

gimub-on

sa
nahabiling
higayon.

Kon karakter pa kitang duha sa salidang A Quiet Place

unsaon kaha nako pagpadayag
sa akong pagbati nimo
taliwala sa tumang kahilom?

kay buot na ra bang mosinggit
niining akong dughan
gikan sa iyang pagkaamang

bisag sayod kini sa
kon unsay dangatan
dinhis madagmalong kalibotan

Ininangol it’ nga iyo paskin—hala, tanggala it’!
Ano diri niyo pagpautang mga pobres ma’ kit’?
Mailob la ngayan kamo nga wara nam igsusun-ad?
Hala, pautanga ak’ hin bugas ngan yada nga bulad!

Ay’ hit kabaraka nga ak’ lista, bis’ maghinalaba
Di ma it’ mabutlaw pagsusurat, iglista la dida
Aman ngin buynason ak—tumamà--makakabayad ak’
Ay’ kahulop di’ it’ aabtan hit’ pagbusag hit’ uwak!

Kairapa hin nagtitindahan nga di napautang
Obligasyon it’ niyo pagpa-id hit’ am kakuri-an
Huna-hunaa nangungutang ma bisan it’ gobyerno
Asay pa ba ini nga sugad ha akon nga ultimo?

Ahay, ay’ paghihinalod kay di ka hi’t magririko
Dug’ngi pa lugod tak lista, ya’t nga sabon nga hin shampoo
Ta, kun nadiri kamo kalugi hit’ iyo negosyo
Pautanga kami yana, buwas, ngan bisan pa san-o.

gihikawan sa gugma

binistihan apan hubo ang atong mga kasing-kasing
sa kasipongan sa kangitngit.
mga hubong kalag
nga gilukob sa nagdilaab nga mga anino
nga milukop dili lamang niining lawak,
apan usab sa mga ugat
nga matahom nga naglambod sulod sa atong dughan.

Bangaw

Hangad! 
Kaanindot lantawon sa bangaw 
Kanang arko nga adunay pito ka mga bulok 
Nga mugawas sa kapanganuran kada human sa uwan, 
Nagsenyas og paglaum human sa bagyo ug unos.  

Apan nakita ko ang pula 
Ang bulok sa kanhi tang paghinigugmaay 
Sa wala pa napulihan og dugo ang akong mga luha 
Kaniadtong akong lawas wala pay tatsa 
Kaniadtong maako ko pa ang pagsul-ob sa bistida kong kahil 
Nga karon puno na sa gisi ug mantsa.  

Dalag, ang bulok sa atong relasyon 
Daw sama sa mga dahong hinay hinay nangalaya 
Kay kuwang sa pag-amuma, pag-alima ug pagpangga.  

Lunhaw, ang bulok sa atong bungbong ug pultahan 
Maoy mga saksi sa imong binuhatan 
Maoy makadawat sa mga kumo ug buak na bildo 
Kung sa akong lawas ikaw napul-an ug wa na nagkagusto.  

Bughaw, ang bulok sa bisting gisul-ob ni inday 
Samtang naglantaw sa kinumong imong gipanday.
Tagom, ang bulok sa usa ka semanang bun-og 
Na madungagan na sad inag uli nimo karong taod-taod. 

Tapol, ang handumanan nga imong gibilin 
Ang bulok sa akong panit nga daw permanenteng tato. 

Ingani diay ang buot mong ipasabot kaniadtong naghisgot ta sa bangaw 
Gigaid, gigapos, karaang uwat ug labas  nga  mga samad nagpang-abot 

Guntingon ko na ning tanod na gitahi sa akong baba.
Putlon ko na kining kadenang gigapos sa akong mga kamot ug tiil.

Karon, milanog ang akong tingog
Ug ang bulok sa bangaw mibusilak sa halapad nga
Luna sa akong kagawasan.

pagngiaw sa usa ka libong ngalan

Kaniadto, gihulma pa si Maria sa plurira sa kabatan-on, diin ang lawak sa pagmaya pipila lamang ka mga dupa. Sa pagpahimos sa abono sa kauswagan, si Maria nahimong si Marie, diin hinay-hinay nalawos ang kaniadtong himsog nga mga bulak sa plurirang gisuway na og liboan ka takna ug nahulipan og gabok nga mga uhot. Sa dili pa mokagay ang plurirang huot nas nagkadaiyang bulak, si Marie nahimong si Jane, nga nahisaag ug wa na mailhan, diin ang singgit sa iyang ngalan nilantugay sa kawanangan.

Umaagos ang malinaw na tubig
at hitik at hinog
ang mga bungang-kahoy
sa ilustradong bersyon ng Genesis
kung saan namumukadkad
ang makukulay
at mahahalimuyak na mga bulaklak
sa bawat pulgada
ng malusog na lupang nadadaanan
ng Panginoon. Buhay ang bawat eksena
sa isipan kong mahilig sa pantasya
na madalas ay nahihilig din sa Siyensiya
lalung-lalo na sa usapin
ng Biolohiya. Siguro ay tumataas
ang kilay ng tatay kong naniniwala
sa analohiya, na ang Relihiyon
ang opyo ng masa. Hindi niya ako pinatigil
sa pagbabasa, nakita niya siguro ang aliw
sa aking mga mata; iyong pagkalibang
na makikita mo sa aking mukha
kapag ako ay nagsusuyod sa mga hibla
ng hinabing naratibo. Minana ko kay Papa
ang pagiging mausisa sa mga bagay
kaya sa edad kong sampu, ako ay mulat
na hindi absolutong katotohanan
ang aking binabasa. Iba ngayon si Papa,
hindi siya kasinggaspang ng kanyang kalyo
sa kanyang mga palad, matabang ang amoy
ng kanyang Fortune pula, na laging nakakapit
sa kanyang striped na kamiseta
at sa buhok niya, na kapareho ng akin—
inuuban at maalon ang pagkakulot.
Sa ilang araw niyang pagbabantay
sa ospital, siya ay mas nakikinig
at hindi siya naririndi
sa aking mga kwento. Laging bumubungad
ang madadalang niyang ngiti
at pinagbabalat niya ako
ng dalandan at itlog ng pugo
na ayon sa kanya, ay magpapayabong
sa dugong mabilisang nilalamon
ng mapanuklaw kong dengue.
Maalaga siguro siya noong panahong ito
dahil nasa bingit na ako ng pagkalusaw
at inaakala niya sigurong dineklara na
ng nasa itaas, ang natitira kong oras.
Para itong panaginip na sobrang linaw
ngunit mahirap ipaliwanag. Iyong tipo
ng mga bangungot, na dumadalaw sa akin
sa tuwing ako ay tinatrangkaso.
Nasulyapan ko minsan sa mukha ni Papa
iyong mukha ni Noah, noong nabatid nito
ang binabalak ng langit. Namamayani
ang amoy ng mga gamot sa ospital
at ang malamig na hanging kinukumpas
ng nakabigting bentilador sa kisame
ng aming kwarto, na pintado
ng matitingkad na imahen, sa bawat pader
at sulok; parang bahaghari,
nang humupa ang mapaminsalang baha
na sumisimbolo sa Kanyang pangakong
hindi niya na muling lilipulin ang mundo.

Gabagtik sa cenicero ang upus kang tabako
Nga mahipid mo nga gindobla kag ginpiokos.
Kasan-o lang gaaso pa ran.
Samtang galaylay kaw kang lanton ni Pirot.

Karon. Barot run ang upus nga nabilin.
Perti run kaarhum.
Napapas run ang aliparok
imaw ang agipo kang posporo.
Wara run gabaga
Wara run gaaso,
siguro...

naglupad run sa langit
imaw kanimo.

kuris-kuris

kakuri gud ada maging tanom ha masitera.

tutubigan pero diri sakto
o sobra.
papasirakan, mapasupasuan
o tuman la.
danay, diri pa gud asya it’ tuna.

buhi ka samtang nagtitikamatay.

kay kalaay man liwat hin waray
kolor ha balay.

kinaiya gud man liwat nat’
umiliw hin igkasi buhi.
bibilngon gud nat’ it’ bis’ ano
nga hinumdoman nga diri kita
nag-uusaan.

ha at’ kahalot, tanan nadudunot
ha kahuot hit’ gunit hit’ at’ kamot.

tiunan-o mag-ampo

para ha akon sangkay ha kabubkiran

sugad ito han imo video nga ginpakita:
ha kabubkiran nga waray ngaran,
tatahuban hit’ burong it’ imo pangitaan
agud kumuyupos it’ imo kalibutan ha napulo ka pitad.
kun makain ka man o kun diin nagtikang, waray
na nat’ labot kay waray kalibutan
ha gawas hit’ burong.

waray kasiguradoan
nga may tuna ka pa nga tatamakan
pero napitad, natamak, napadayon.

diri na tuna an tatamakan.
diri na pangitaan an tatapuran.

makuri sabton it’ dagko nga mga butang

kay diri na ini nasusukol hit’ aton dangaw.

ano kahitaas it’ hataas?
kun tawo, dida kun maul-ol na paghangad.
kun building, dida hin natatahuban na it’ langit.
tapos labaw pa an kahataas han langit ha langit.

ano kahaluag it’ haluag?
kun ha balay, it’ maigo tanan ha pamilya,
kutob ha mga apo.
kun ha kalarakan, nagtitikahaluag pa man ini.
tapos an kabug-osan han tanan baga la hin tapotapo ha Imo.

tiunan-o ko man sasabton it’ Imo gugma
nga durudako, huruhaluag
ha utlanan han tanan nga sukol?
ano nga surudlan an masadang pagsalod han naglalalapwas?
diin ko ilulugar an waray mabubutangan?

waray gad. waray gud.

napakiana ako kay kilala ko it’ kasisidman
nga naghahadi ha akon kasingkasing.
maluru-lamrag pa it’ gabi nga waray bulan,
tapos amo pa gud it’ Imo gin-aaro?

sige gad. Imo na iton.
rabnuta pa ha ak’ dughan.
suriti an kagaw,
kuhaa tanan nga maghugaw.
liwani hin buhi nga dugo.

magmamalimpyo la ito kun waray na ako
kay puro na Ikaw.

I argue brazenly
That to go away with adverbs
Is a foolish act.

No craft guide can say
To temper one’s complexities
Because how do we

Explain in confidence,
the motion of fish in the sky
Or tulip petals on lava?

Or a hillside’s mourning
The moment its princess passed
Along the moon’s veneer

How do we say that we
Mean more than ‘to say’
That we speak with clarity

To differentiate from hesitation?
That we speak with disdain
To not mean motivation?

That we speak with gentleness
And also harshness; how do we say
We go above and beyond?

Because our glitter means excess.
In our effort, in our love; that sometimes
We have size beyond smallness

And when we think small anyway,
We are cutely small, fearlessly small
In that we are big hearts, young minds.

How do we declare if we only say.
How do I say I cried with the fewest tears
That my sadness is in the degree

The same way my joy
Bore fruit that fed many
How can I articulate that I

Whispered lovingly,
Screamed desperately,
Moaned passionately

For everything we exasperate
Has words intangible
to an English psyche that sometimes

We need novel oppositions,
Or a complicated string of syntax,
Or same-sex word pairings.

I am a Filipino and I need my adverbs
My words are in love,
And they need their bridesmaids.

Gikab-ot Tika, Palangga

sa punuan sa bayabas
sa gawas sa among loti
gikab-ot ko ang maya nga gapatong,

diin ang usa ka pako niini adunay bali,

wala mahilikaying natamakan ko ang iring
nga duha ka buwan na nakong binuhi
unya kini ming paak sa akong kumingking

ug ang rabis moalma sa akong tsansa
nga mapangga ang langgam nga
basin molupad na ugma

Uhaw Apan sa Asa?

wala pa ba ka kapoya
og padayong hulog anang
imong pisong karaan
sa tubigan nga nangita og
bag-ong sensilyo

ikamatay nimo ang kauhaw
apan dili na nimo mabalik pa
ang sama sa gahapong
dawat pa niya ang karaan

adunay mga gahapong
dili na nimo mabalik
ug dili na angay pa nga ibalik
maong husto na, sakto na

hunongi na na ang tubigan
ayaw na og ipugos pa
kon siya wala nay gusto
samot na kon lain na
ang iyang gusto

Ang Clip Fan sa B-house

Hangak ang pagtambong ko sa unibersidad
Ang kakapoy labaw sa lawas, lapas sa utok
Maong kon maabot ko sa boading house
Una kong pukawon ang pinalit nga clip fan

Mong reklamo kini siya sa pipila ka segundo
Apan molihok ra man usab gihapon hinuon
Buhaton niya ang pagtuyok ug pagginhawa
Atubangan sa akoang gialimoot nga nawong

Mura ba og ang iyang segundong karag
Segundong pagprepara sa kaugalingon
Una buhaton ang angay, ang napamatikdan
Una buhaton ang buot nasabutan

Sama sa lawom nga pagginhawa ko
Una obrahon ang angay, ang nasabutan
Sayod ko mang kinahanglan obrahon
Lihokon ang mga angay nga lihokon

Apan kining clip fan kapin sa pila na ka buwan
Aning iyang pagkarag una paglihok
Tuod dili man kini siya ingon ani sauna
Tuod sauna diretso ra man kini siyang mo obra

Aduna nay ginagmay nga abog napundo
Sa iyang mga palabad nga dili ko malimpyo
Nangapundok, natigom, iya kining natigom
Ug sayod kong kon dili ni mawala, siya ang mawala

Ang clip fan sa bhouse dili na sama sa sauna
Ang iyang hangin dili na sama kakusog
Ang iyang paglihok dili na sama kahilom
Ang iyang kinabuhi, sama pa ba kalig-on?

Mo abot basin ang adlaw nga
Inig abot ko gikan sa tonghaan
Pukawon ko ang kining clip fan
Apan siya dili na gayod mo mata pa

ICU

Saksi ang langit kag ang mga pispis
sa kable kang Marbel kung paano ta ikaw
ginhulat samtang pabalik-balik nga
ginapanas kang itom nga tuok kang asu 
kang mga magarot nga traysikol 
ang imo sitwasyon sa akon hunahuna

Indi ko bal-an ang kasakit kang 
ginsalagsag ang tubo sa imo puwak 
para ikaw makaginhawa. Nagaisahanon
ikaw nga nakipagbatu upod ang 
ventilator, oxygen tank, kag rosaryo 
nga aton ginpanumpaan kang first anniversary.

Maka-upod ka pa ayhan sa
paghigop kang paborito ta nga batchoy
sa Popoy’s pagkatapos naton baktason 
ang mayami nga hangin kang Lake Sebu?

Mabatyagan ko pa ayhan ang imo paginhawa 
nga nagahampak sa akon alipudwan kon
ikaw naga-istorya samtang naga-angkas 
ka sa akon Raider 125 halin sa Marbel hasta sa
Surallah sa aton  pagpauli sa hapon?

Bisan pa ginalunup na kang kagaw ang 
imo baga, wala ako mahadlok nga kupkupan, 
kag harkan ka. Kon sarang ko lang.

Ginrara

Madasig gid man siguro maghanaw
ang gugma nga ginrara sa Twitter 
kag Tinder. Biskan maabi-abi ko 
ikaw nga ginkilala sa tatlo ka bulan, 
apang kung gabok gid man ang pisi kang
akon pagpasiktu sarang gid mabugto
kung pabalik-balik nga ginabutong 
ang sidsidan. Wara gid kaagwanta 
ang pisi kang aton pagpangamustahanay 
sugud alas-nuebe tubtub tungang gab-i
hasta tabuon kita kang katuyo kag 
pagpanghuy-ab kang mga korokokok sa wayang.
Mayad pa ang T’nalak nga biskan manipis
ang pisi kang abaka, gabadlak, mapino
nga ginapangtabo ang duag itum, pula, 
kag puti nga gindihon kang kalipay,
kakutoy, kag katuyo kang Tboli. 
Kung magdayon gid man kita liwan,
sa damgo dulang.

Ikahihiya Ko Lamang, Ibainko Laeng

ikahihiya ko lamang ang pagiging manunulat ko
            ibainko laeng ti kinamannuratko
kung ang akda kong tula ay magpapalakas 
            no ti putarko a daniw ket mamagpabileg
sa may monopolyo ng kapangyarihan 
            iti manangbukbukod iti turay
tapno mangadipen iti padak a parsua
            upang umalipin sa aking kapwa

kung ang katha kong kuwento ay magpapanatili 
            no ti putarko a sarita ket mangpatalinaed
sa pagkaalipusta sa aking kapwa tao
            iti pannakaidadanes ti padak a tao
ikahihiya ko ang pagiging manunulat ko
            ibainko ti kinamannuratko

kung ang kinatha kong epiko ay magpapanatili 
            no ti putarko a sarindaniw ket mangpataginayon
sa pagkakaunsyami ng pag-asa ng paglaya 
            iti pannakakeltay iti namnama ti pannakawaywaya
manipud iti pannakaadipen ken pannakaidadanes
            mula sa pagkaalipin at pagkaalipusta
ikahihiya ko itong pagiging manunulat ko 
            ibainko daytoy kinamannuratko

ikahihiya ko lamang ang aking pagkamapagmahal 
            ibainko laeng ti kinamanagayatko 
sa makapangyarihan, masining at mapag-antig na gawain
            iti nabileg nasaguday ken mamagtignay nga aramid
na nahuhubog sa mga salita at kataga 
            a masangal kadagiti sao ken balikas

kung ang akda ko ay hindi naglalayong maabot 
            no ti putarko, saan nga agessem nga agtunda
ang paglaya ng aking sarili at kapwa tao
            iti pannakawayawaya ti bukodko a bagi ken ti padak a tao
ikahihiya ko ang pagiging manunulat ko 
            ibainko ti kinamannuratko 

kung ang hangarin kong padarakila sa kapangyarihan
            no ti panggepko a pannakaital-o iti kinabileg
kariktan, at kakayahang makapagpakilos ng literatura 
            kinasaguday ken kinamamagtignay ti literatura
ay mang-aalipusta, mang-aalipin 
            ket mangidadanes, mangadipen 
sa isipan ng tao at sa kaluluwa ng lipunan
            iti isip ti tao ken iti kararua ti kagimongan

Itong Sandakot na Alikabok

Juan S.P. Hidalgo, Jr.

Itong sandakot na alikabok, titigan mong mabuti
Hindi ba’t kumikinang tila laksa-laksang bituin 
Hindi ba’t parang bulalakaw na lalakbay sa kalawakan 
O kaya’y marilag na henyo ng siyudad sa may batuhan. 

Itong sangkuwerdas na nota, pakinggan mo ang himig
‘Di mo ba naririnig sa kaniya ang alpa ng mga anghel
O kaya’y pangitain at dagundong ng Lumikha
O kaya’y hiyaw na bilin sa lahat na kaniyang pamana.

Itong sangluhang hamog, iyong aninagin ang lalim
‘Di mo ba nakikita ang larawan ni Kamatayan
O kaya’y maramdaman ang kapangyarihang tutunaw sa buong kaharian 
O kaya’y kamandag na sasakop sa lahat ng nilikha.

Itong sandakot na lupa, titigan mong mabuti
Sa kaniya iyong makikita ang nadurog na kidlat 
Na umaalimpuyo sa hintuturo ng Lumikha 
Sandatang katumbas ng lahat ng kaligtasan.

Maya-maya’y Mag-isa Na Lamang

Juan S.P. Hidalgo, Jr.

Maya-maya’y mag-isa na lamang
Sa pasilyo na sumpa ng maraming siglo.

Sa dingding, obra maestra
Pintuan ng daan ng tao.

Ang pinto nito’y lumangitngit,
Diyan na’y nakatayo ang Sumpang gaganti. 

Humiyaw, mga mata niya’y mabubulag na,
Ano’ng halaga ngayon ng kapangyarihan at pagsisisi?

Ang mga daliring diyamante
Niluluray ang mga inuuod niyang kalamnan.

Original Texts

Daytoy Sangarakem a Tapok

Juan S.P. Hidalgo, Jr.

Daytoy sangarakem a tapok matmatam a naimbag
Saan kadi nga agrimrimat kas riniwriw a bituen
Saan kadi a kas layap nga agsawar iti law-ang
Wenno nalibnos a henio ti siudad ‘ti batbato.

Daytoy sangakuerdas a nota denggem ti awengna
Dimo kad’ mangngeg kenkuana ti arpa ti angheles
Wenno partaan ken dulluog ti Namarsua
Wenno ikkis a bilin iti amin a tawidna.

Daytoy sangalua a linnaaw anninawam ti lansadna
Dimo kad’ makita ti ladawan ni Patay
Wenno marikna ti bileg a mangtunaw ‘ti amin a pagarian
Wenno gita a mangsaknap ’ti amin a naparsua.

Daytoy sangarakem a daga matmatam a naimbag
Kenkuana makitam natumtumek a kimat
Nga agin-indurog iti tammudo ti Namarsua
Igam a katimbeng ti amin a pannakaisalakan. 

Pagam-ammuan, Agmaymaysan…

Juan S.P. Hidalgo, Jr.

Pagam-ammuan, agmaymaysan
Iti pasilio a lunod ti adu a siglo.

Iti diding obra maestra
Ruangan ti dalan ti tao. 

Ti ruanganna nagranitrit,
Ditan sitatakder Lunod a mangbales.

Imkis, dagiti matana mabulsekdan,
Ania pay ita ti bileg ken babawi?

Dagiti ramay a diamante
Pirpirsayendan ti inigges a laslasagna.

Paano bang tinatabig ang tubig?

Kasintahan ko si Isabela. Nilatag ang aming mga katawan

sa dalampasigan. Puti ang pintig ng buhanginan. Pinagmasdan ang alon: Masdan

mo ang alon, aniya; kapag lumapag na sa dalampasigan, ay unti-unting umaatras, banayad, urong-sulong, na para bang binubusisi nang maigi kung dalisay ba ang lalapagan, at saka banayad na dadampi, mananahan. At kami'y gumalaw, gumalaw

sa isang mundo na kung saan ang tubig ay sinasalubong ang sarili nitong agos. Nangarap, tumira sa lungsod na kirat, ninuynoy ang kahabaan ng Maria Clara, Dapitan, Dimasalang. Umupa sa tumutulong silid na tadtad ng mga naninilip. Nakasalamuha

ang mga taong tuwad-nganga, daldal-nguya, hithit-hikbi, piyok-sambit, ngarap -dilat. At kami ay namulat. Hanggang sa sobrang mga maling notang naawit ay nagsawa, pikit-matang dumaloy patungong dalampasigan.

At sa nanghihinayang na buhangina'y dumampi, umatras, muling lumapag, muling umatras; parang mga alon na nakagisnan noong kami'y mga sariwa pang nilalang. Hanggang nanahan nang tuluyan, pilit na binubura ang lahat ng bakas, lahat ng bato't burak na nadaanan. Subalit kay hirap lumaya sa kawalan na nagmarka, mga aninong aandap-andap, mga haranang nilunok ang mga nanlamig na liriko, mga tulang natulala't nahilo sa nagkatrapik-trapik na talinghaga, saknong, espasyo.

At pakiramdam ay para bang di talagang lumapag, ang buhangna'y di panatag, pumapalag, tinutulak pabalik ang mga nagdurugo naming tulak, sinasalag ang mga paparating na pagsusumamo, mga nagpupumiglas na palag.

Paano bang tinatabig ang tubig?

Nasubukan mo na bang sa lusak ay umibig?

Nanay, kun hahanapon mo ako,
ayaw pagpakadto
kun diin, damo an tawo.

Hanapa ak sa bukid sa Kankinway,
kay adto ak ginliliaw
an kasing-kasing;

sa mga kanta
san katamsihan,
sa mapinit nga hangin

ig-aabyog an ak kalag,
ngan pagpuypoy sini, makapahuway
an tinatanglay nga lawas.

Kun diri mo ak mahanap
didto. Pakadto sa dagat
sa Paninirongan, adto ak

namamati sa huring
san mga balud, hiunong
sa kanya paghigugma sa basud.

Kun diri mo ak gihapon
maagian didto. Ayaw na ak
paghanapa, kay lumupad na ak

ngadto sa mga dampog,
kaupod an pangisipan
nga ako la an nasabot.

Ika an silensyong bulos
Sa mabub’was pa sana
Tigdidistrungkar na sang oras. 

Sabi sang iba, 
Sadin ka man mag-ugpa, 
An tagdo mabugsok man gilayon sa daga. 

An kabo’tan mo yading bubon, 
Kami nagsasarok kina
Sa kapreskuan, nagluludop. 

Ababaw ka man sana
Pero indi palan nasusukol
Ning mata an rarom sang butnga. 

Tigsagop man ngani ninda
Para kuno maaraman
Para kuno maadalan. 

Alagad minakupsit, minatabsik
Minakigrit, ika man lugod
Tigsuka an payo-payong ba!

Ika na baga an sulong na yadi. 
Sinda an mga ragpa, 
Kami sa saymong mga libtong

Wara katapusang nagsasaldok
Ning rarom sa lubog mong
Lawas na dating sagurong.

Mabining kinakaliskisan ang tilapyang huli sa alog. Lalo pa't 
nag-iisa lang. Katamtaman ang laki, hindi gaya noon na animo'y dambuhala. 
Hindi naman sa maramot ang alog. Nagbago lamang ang pagbibigay 
ng biyaya sa pagbabago ng ating puso. Nananatili na rin lamang 
na alaala ang mga araw na tigib sa batang naglalaro't naliligo.

Sa paghiwa, iniingatang matamaan ang apdo. Masisira ang dinengdeng 
na pagsasahugan nito pagkaihaw. Hindi ito papaitang Ilokano na iibigin ang pait,
na pakamamahalin ang naiiwang pait sa dila at lalamunan.

Pinagtiyagaan mong inipon sa dibdib ang bawat apdo
ng mga nilinisang isdang-tabang. Saka ipinatitikim nang lihim sa handaang 
ikaw ang dahilan. Sa handaang ikaw at ikaw lamang ang may gintong 
kutsara't tininidor habang ang lahat ay nagkakamay lamang.

Nakalimutan mong sa bawat pait na naipatitikim, gumuguhit hindi lamang 
sa lalamunan—inaabot hanggang buto. Sa pagkaagnas, mababasa mo
ang kuwentong isinulat ng apdong inipon mo sa dibdib.

*

40 taludtod

Para kay Ka Randy Echanis, lider-anakpawis na pinatay sa 40 saksak sa kaniyang apartment noong Agosto 10, 2020

Binhi ang bawat saksak ang bawat taludtod
            Walang hiwaga ang hiwa
Magsubo ng panginoon sa bawat siwang
            Sugat sa bukid, hukay sa laman
Sa puntod ng kasama uusbong ang mga kasama
            Sanga-sangang kamao
Hindi kasya sa kabaong ang pag-asa   
            Kislap ng karit sa buwan
Hinahawan ang dilim, nagbabaga ang talim
            Pinapanday tayo ng liwanag

Langit ay lupa sa kamay ng magsasaka

            Lupang nagkukumot sa mga martir
            Lupang kumot ng palay, bala, at apoy
            Lupang kinukumutan ng dugo’t dura
            Lupang namuong pawis, lupang asin
            Lupang nananalaytay sa ugat ng gutom
            Lupang artilerya ng pagkai’t minerales
            Lupang niyanig ng mga heneral
            Lupang hinirang, lupang hinarang, lupang hiniram, lupang hinablot
            Lupang abot ng bariles
            Lupang ginagalugad ng mga gerilya
            Lupang inaagaw ng kaaway, kaya aagaw ang hukbo ng armas

May lumanay ng liryo ang gatilyo

Mulang kanyon ng imperyalismo rumaragasa ang pasismo
            Handa tayo, mga kasama
Hawak-kamay kapit-bisig balikat-sa-balikat
            Barikada natin ang kasaysayan
Itulak sa sulok ang mga panginoon
            Tapyasin sa tatsulok
Paglubog ng buwan sisikat ang demokrasya ng karit
            Bago at pambansa

Nakatapak ang industriya sa lupa

            Lupang nasa ilalim ng kuko mo, Ka Randy
            Lupang uhaw
            Lupang tinubuan ng matagalang digmang bayan
            Lupang tahanan ng anakpawis
            Lupang tuntungan ng sosyalismo
            Lupang pula

Pinakamatalas na taludtod ang linyang masa

Rebolusyon ang ating katha

372 ektarya

Sa labas, nababalot sila ng gabi.
Sa loob, gabi ang nababalot natin.

Dito,

walang hindi hagip
ng hininga’t panaginip natin: kislap
ng karit sa putik, suray
ng talong sa tangkay, agak
ng itik sa likod-bahay.

Dito, atin ang lahat
ng hindi atin.
                           Bukas,
ikaw ang titimbangin ng baboy damo.
Ako ang gagapasin ng palay.

Buga                   Alab
ng ulap                ng boga
ang bala.              ang ulan.

Pagputok ng umaga,
ang nagbubungkal ay bubungkalin.
Hindi ba likas sa pag-aaring
lumikas sa pag-aari natin?

Binaklas natin ang bakod
nang itirik natin ang bakod

sa Lupang Ramos.
(372 ektarya ang daigdig.)
Sa Lupang Ramos,

ang madampi ng hangin,
palalayain.
                             Hangga’t lupa’y dumadanak,
sa dugo tayo tatapak.

Pito sa kada sampung magsasaka ay walang lupa

Pito sa kada sampung lupa ay walang awit

Pito sa kada sampung awit ay walang samyo

Pito sa kada sampung samyo ay walang luha

Pito sa kada sampung luha ay walang salita

Pito sa kada sampung salita ay walang kulog

Pito sa kada sampung kulog ay walang sugat

Pito sa kada sampung sugat ay walang talukap

Pito sa kada sampung talukap ay walang bukas

Pito sa kada sampung bukas ay walang magsasaka

Sa may breast cancer

May mga gabing 
tulad nitong kinakapa 
mo sa dilim
sa ilalim ng kumot
ang aking pagkababae
pero walang umbok 
na hinuhugisan
ang mga kamay mo.
Gaya nang haplusin mo 
ang tiyan ko nang pinagbubuntis 
si bunso.
Walang gatas,
ika ko.
Wala kang masisipsip,
Hindi na rin tatayo 
kapag tinatayuan ka. 
Tumawa ka.
Makinis ang mga pilat.
Hindi ko na kailangan mag-bra.
Pwede tayong sabay na maghubad
Kapag magtatampisaw gaya 
Nang una nating alaala ng pagsusuyuan 
Sa dagat sa Bataan. 
Napangiti kita.
Naramdaman ko 
sa gilid ng tainga 
ang pagtakas 
ng hininga mo.
Ang sabi mo, 
gusto ko ito:
malapit ang mga daliri ko
sa puso mo.

Ang dila antedilubyano, bag-o

ang baha, sa klasipikasyon kang mga patay
ni C.Q.: piho nga nabuhi kag ginhambal
ugaring nadura sa panumduman kadya
ang ngaran, ang mga nagpanag-iya, wara
ti sangka pamatuod; ara kato apang wara
ti may kamaan kang pagkabuhi. Hapus

*

makita sa syudad ang mga nabilin/ginbilin
kang gyera, suno kay M.D.—e.g., Mostar
nga asta kadya, ara ang mga pirme abri
nga bintana. Makita bala ang bangkay

kon pabay-an lang sa talon kang Busa
pagkatapos ang pira ka gabii nga engkwentro?
Kay T.S., ginalubung sa lupa kang bukid
ang tanan nga indi na madumduman. Piho

*

damgo: nakita mo ang kaugalingon
atubang kang bukid nga ginlubungan
kang ginmasaker nga mga dyornalista;
wara untat ang imong pagkalot apang wara
ti nakita nga mga lawas, gamit, ukon bayo,
asta nag-uran, nagbaha, kag naanod
halin sa bukid ang mga gin-utod nga dila.
 
 
Sigurado lang sanda nga mag-abot gihapon ang sunog
kang Pebrero, kon san-o matapos ang pira ka adlaw nga baskug nga pag-uran
sa anda gamay nga sityo, nga pangaranan nga iskwala kang mga nagaestar
sa rapit nga subdibisyon hay raw-ay daw kon iskwater. Wara ti makasiguro

kon paano. Magrapta sa subdibisyon kon paano magrapta halin sa ginsunog
nga basura nga pira ka adlaw nga matipon hay wara ginakuha kang kolektor
paagto sa kodal nga dingding man kang ingud-balay, paagto sa kwarto

nga ang bilog run nga balay kon diin magrapta ang mga retaso kag trapo
nga ginabaligya kang sangka bata rugto sa subdibisyon, paagto sa ingud atup
kon diin magrapta ang mga basa nga bayo, tubtub kalayo run lang ang bilog

nga sityo. Magdalagan paguwa ang tanan. Indi dayon mapatay ang kalayo
hay wara ti tubig sa sityo. Mag-ugayung. Magsinggitay. Wara ti makasiguro
kon mga tawo ukon sapat. Wara ti makasiguro kon amo gid dya ang matabo.

Sa balita: rapit run ang tig-irinit amo hapos magraku ang tanan. Ang tanan
tiponon sa kon diin nga multipurpose court, tugruan kang relief goods
agud mabuhi sa pira ka adlaw, kag tudluan kon paano maghimo kang trapo

agud may kamaan daw sanda nga trabaho samtang nagginutuk sa relokasyon,
nga piho tam-an ka rayu sa anda sityo. Apang angay kang kalayo kag uran,
kamaan sanda kang dalan pabalik, pabalik, pabalik sa kananda nga gingikanan.