Issue No. 5

I could say mask: memory
and then imagine that you would
understand what I wanted to say

or that I returned to the hotel I had stayed in
but watched it from the scene I had once
watched from the window, that once,
and imagined I could still wave, get out,
or stay in, or hello, that easy narrative
of loss and return; that differently
that was no difficulty I could say: I was in grief.

And if others imagine this hidden
under watch the world, it was instead
the world that was gone from me,
as in childhood a feeling first
before that fact touch,
the outside only to the extent that it was
familiar to what was in, meaning it found the shape
of longing, what was no longer there,
and if this doesn’t match your childhood
then I was not that kind of child.

Pilgrimage

All night we trudged past old towns
naming the mysteries of your childhood.
Like beads to an old prayer, our rhythmless feet, 
tugging litany into litany, one glory strung
into the next. Great eye of the moon unobstructed
above us, dear black sky opening
and opening: I attempt to match your pace
beside you like the rest of your devoted city,
hungering forward, longing to taste
what trickles down into that quiet space
this fevered hurry hollows out. Is this faith?
I watch the branches of trees bending out
over the horizon. In this restless light,
what can they reach with such longing for?
What angel off the edge of this edgeless 
dark won’t descend to hold them 
down? Beyond breaking? You know better 
than I. Who knows anymore what we are
passing through, for what the passage itself
requires that we become avenues? Our Lord
scourged. Our Lord we scourge, too, though
we love him, and because we love him,
we long to touch his body mangled
before us, slip our lives into the abyss
of his hands. He holds them up to all 
our languishing mouths, oh morseled flesh, oh 
makeshift country, oh hurrying world we know
not the threshold to. Still we hurry. So even you
begin to hurry, you shuttle me through the din.
From above, how must this convergence begin
to appear: this pilgrimage of ghosts, now 
approaching, the moon held above us, the host 
now transfigured, this rounding, this fullness, now
swelling and pulling us up with such hunger I wonder
if I could reach out myself past the brink
of my hands. Break it in half.

Before You Go

I have a poet friend who never asks
for me to write him a poem. 

Even if he’s read every verse
I send him, looks up
the references to mythology I keep
littering into the metaphors.

He holds my hand through the messes
of heartbreak, all the unmoving
desires they mystify and obscure 

as they clamber onto the page,
as they clamber into life

like the bodies of believers
being resurrected at the end
of time. At the end

of his life I wonder
if he’ll know what he never asks
he has already been

living. Look
at the light streaming in
from the canopy. Our days

together we never wrote
perhaps knowing even the myths
must envy the mundane miracles

they are trying to tell.
Here. Can you tell

in this warm afternoon,
as we pace through the heart
of the old city—

searching the Sunday market for stews
and spiced meats
we will assemble into
a feast in the quiet room—

what immortality is
glazing our bodies 
with a gentle sheen 

not even a poem 
can begin 

to keep alive?

Nahulog ang oras sa bangin tulad ng saranggola kong puti. 
Hindi ko na muli pang mababawi, Umupo na lang ako sa gilid at nag-isip. 
Ang oras ay para sa pagmamasid. O pagpikit. Ano bang dapat 
Kong maging? Sabi ng magulang ko: Abogado 
Na kasal sa isang manedyer. Sabi ng bangin: Waa... laa...kaang 
Maa...raa...raa...tiiing. Ngunit may mga sandali ring tahimik ang lahat. 
Hanggang isang araw, may mga pares ng pakpak ang bumungad 
At nagpalutang-lutang sa aking harap. Tanging mga pakpak 
At walang katawan. Maliliit subalit humahangos sa liwanag 
Ang pagkasarikulay. Sigurado ako: hindi na ako patatahimikin 
Ng kanilang pagkampay. Tila muli’t muli silang sumusuot sa aking kaliwang tainga 
Upang tumakas din pagkaraan sa kabila. Matutulad ako sa saranggola 
Sa pag-ikot at pag-alagwa sa paghahabol sa kanila patawid sa mga ibayo 
At mas matatarik na bangin. Ganito ko malalanghap 
Ang hininga ng araw ─ sa pagpapaimbulog sa alanganin.

Mga Patay na Hayop

Sa aking ruta, ilang patay na hayop na
ang aking nadaanan: palaka, pusa,
kung aso man ay may katabing bubog
o buwal na puno o nakatirik na kandila
makailan pang hakbang. Saan sila
napupunta, silang walang muwang
sa kamatayan? Nakapinta ang dugo
sa kurbada. Ang maliliit na mga daliri
at bituka, ang katawan na mabibigo
maging ang kontorsyonista.
Kung makata siguro ang nakasagasa,
bababain niya at dadanasin ang sugat.
Ramdam niya ang lagutok ng mga buto,
ang pag-alagwa ng bituka katulad
ng mga gabing nilango siya ng alak
at wala pa ring maisulat. Ang bigat
ng gulong sa katawan sa bawat pag-usad.
Matutunghayan pagkatapos ang makata
sa mga liham at hardin ni Roethke
habang hinahanap ang sarili. Pagkatapos,
ang usisa: Saan sila napupunta?
Nakalatag ang putim-puting papel
sa makinilya. Nakahanda ang scalpel
sa utak bago simulan ang otopsiya:
Nasaan ka? Nasaan ka?

Myopia

Maagang-maaga, nagtimpla
ako ng kape pagkabangon.

Lango pa rin ako sa huling
panaginip. Hindi ko na maalala
ang mukha ng Tatay.
Ganito yata kapag
kailangang kumalimot.

Umusbong ang araw
sa aking tasa: maliwanag
ngunit di nakakasilaw,
wari’y aparisyon.

Humigop ako at nilamon ito.
Pakiramdam ko’y kakayanin ko
ang buong daigdig.

Morning

            ‘Buy an alarm clock with a crowing rooster for only 100 pounds.’
            —The Leisure Circle, London Christmas Collection

But in my faraway country
We don’t need to wind up
A clock
To wake us up
From the depths of sleep.

The crowing of the rooster
Is enough, its chest
Thrust out, flapping
Its wings in a blur
Of rainbows.

Then comes the smoke rising
From the burning pile of leaves
My grandmother had swept
(The leaves had fallen in the night),
Now forming grey maps

Lost amongst the branches and twigs.
The air would fill
With the smell of frying garlic
Mixed with salt and rice,
And then the smell of small fish

That I like fried to a crisp.
In my faraway country,
The crowing of a rooster
And the smell of breakfast 
Are enough to wake us up

From our arctic dreams.
 
 
Insular Cold Storage and Ice Plant
(Built in 1898)
A nothingness like that of a ruined
Garden drifts in the wind
As my car goes down Quezon Bridge.

The old building the colour of faded roses
Is gone. I thought I could still hear
The revolutionaries’ voices 

When it was just being built,
The guns of war that it survived,
Even the many stories told

By the Pasig River meandering beside it. 
While my car speeds down this old
Bridge, in an afternoon that desperately

Just wants to rest, I feel as if a most
Familiar molar had been pulled.
 
 
Bats on Boracay Island
The drilling of their machines
Undoes me.

It wakes me from my sleep when,
In tensile grace, my feet cling

To strongest twig
And I rest on a soft bed

Of sea-scented air.
But the sound of their hammering,

Constant as blasts of light,
Shatters the sheen of silence.

Is the fate of my batwing black
About to turn white

Like the corals
Now dead under the sea?

Muling aakit ng babala ang mga araw—
magiging mabigat ang mga susunod na buwan
pagkat lumalamig at kailangan mong lagi’t laging
makipagtalik sa iyong hanapbuhay.
Kahit tiyak na hindi mo ito iniibig.
              
Mamamalayan mo na lang,
buntis na ang iyong mga bulsa.
Kapag nariyan na’y magiging maselan
ang iyong kondisyon—
mabigat ngunit hindi maaaring ilaglag.
Umaasa ang mga inaanak.
 
At dadating ang itinakdang sandali.
Hayaan ang iyong mga bulsang umire nang umire.
Masakit at sisigaw ang iyong loob ng “Tama na!”
hanggang mawalan ka ng malay,
bumalik sa ulirat, at mapangiti ng alaalang 
kaparehas ni Kristo ang kaarawan
ng mga ipinanganak.

Spring 2020

A bright blue sky mocks us      There are birds where there were once planes
      My father washes his hands      sings “Happy Birthday”
My mother paces with prayer      We talk more
      than before      We sit at the dinner table like we used to
when I was a kid      synced up hunger      I peel clementines 
      by the window      watch my parents patch the lawn grass      

How do you say I love you in Tagalog      How do you say it casually
      My father strips his scrubs in the garage every night      sleeps in the guest room
My mother leaves the mail out in the sun for hours      mutes the news
      There are eight inches between the back of my father’s ears      I gauge
how many chains and single crochets it takes      to ease the discomfort      
      I sew buttons on each end      for his N95 to loop around

A screen becomes a happy hour      I read dog-earred excerpts
      hoping someone in the house overhears      My mother doesn’t know
what the Confederate statues mean      My father says he’s had bad experiences
      with Black people      says D, my best friend, is the nicest of her kind
I want to argue      The starting words trapped in an air pocket      bubbling in my mouth
      I know the other side of the conversation      I hold back

How do you say I love you as a mirror      to someone else’s love
      How do you untangle the strings      Every ache can be relieved
with a smear of vapor rub      Every sickness chewed out with ginger
      Our kitchen was once filled with aunties      squeezing calamansi
into jars and containers      Now my mother takes pictures of her daily cooking      
       asks me which pictures look best      shares the recipes online                

When my parents go on walks      I lock the door behind them
      stretch myself on the floor      move my body without their stare
I am not the shape of their dreams      they tell me in their forgetfulness
      When they say I should pray      I fold my hands like a coward
and confront them in the ether      As a kid I traced invisible messages 
      on bathroom tiles      The stillness stings the same 
      
How do you say I love you      outside the body of a greeting card
      How do I stop counting the days      My parents believe
care is a silent scrutiny      They look at me closely and I shrink
      then soften to my father’s dark circles      my mother’s graying hair     
I’ve been awake past bedtime for years      waiting for the hallway lights 
      to come on after a long day      so I can whisper “Goodnight”

apat ka binalaybay sa baraha

Alas

Kon tinutuyo mo nga matul-id  
ang dagway sang Dios Makaako,  
sa paghiram sang santo rosaryo 
indi ako magpasalig. Ilabi na gid  
sa pagluhod-luhod sa mayami 
nga salog sang hulot pangadian ukon  
sa paghimutad sa pinanid sang balaan  
nga kasulatan. Sa pagbinag-binag, 
usoya ang dalan padulong sa lamatyan.  
Kag didto maglingkod sa kanto sang latuk  
nga pusoyan. Balasaha, itagtag, pintaha,  
ang baraha. Kag sa mation-tion samtang  
nagakalaging imo mamulalongan: 
Alas ang Ginoo nga ginatuohan.  

Labaw sa gahum sang korona apang 
nahamtang sa ubos sang pinakakubos. 
Ang una nga amo man ulihi,  
ang sugod nga paghinapos.

Isipay Buho

Kay nagdiga. 
            Kay nagbátò. 

Nag-isipay. 
Isa-gatos ang búhò. 

Isa, duha, tatlo, 
            apat, lima, anum, pito… 

Apang wala sang namayad. 
Ang siyete siyentos namano. 

Kay liwat nga nag-isip 
nga ang baraha nagakulob: 

Isa, duha, tatlo,  
            apat, lima, anum, pito… 

Ang buho  
sa lawas sang namago nga nagtinguha  
malagyo.

Solitaryo

Balasaha ika-pito, 
Agud ang baraha 
Masamo maayo. 

Dayon ihutik sa hangin 
Ang imo ginapangabay 
Ang imo petisyon, tinutuyo. 

Ikatad ang baraha, 
Pito ka kubay sa lamesa 
Kag magsugod tagtag 

Sántò sa tudlo 
Sang mga mal-am. 
Padayon tubtub  

Mabahin-bahin mo  
Ang mga duag kag bulak, 
Hari gikan alas. 

Makamutik ang baraha 
Kon ginadaya, gani 
Kon indi makalampuwas, 

Ginhawa, himusa kag  
Magbalasa antes 
Magsugod liwan. 

Kay indi pagsalig 
Sa buenas ukon malas, 
Kondi pagpadayon, 

Pagpadayon, 
Ang kinaadman  
Nga sa aton ginaaman.

Pagsulondan sa Pagbangka

Una, pito ka sulit
Ang id-id nga balasa. 

Ikaduha, magpanagtagtag 
Sa imo pirme una. 

Ikatlo, paulihi kalaging,  
Pakulba ang imo baraha.

Ikaapat, inanay 
Kon magpinta. 

Ikaanum, magtuki  
Sang bahig indi paggulpiha. 

Ikapito, tuluka ang lungon. 
Angay sang kamatayon, 

Walay ginatuman 
Nga pagsulondan 

Ang baraha.

Oplan Triolet

We punish the act and bodies will pay.
Bodies remember what minds forget.

What were you doing? Weigh what you say.
We punish the act. Somebody must pay.

Bodies of vagrants, children, strays.
Bullets feel neither remorse nor regret.

Refurbish your facts. Bureaus will pay.
Bodies remember. Minds will forget.

On most days, nothing

On most days, nothing.
Nothing words can do.

Today, terror. Tomorrow,
new storms to sorrow into.

The night siren lowed. We stood
on our roofs, fed our words to the flood.

Mud recedes.
Seeds bloom into weeds.

Need-nourished greed breaks open
the pavement. Uncemented green

shoots past fear. Flower
us open, rain, take our death hour.

Agmi la inekas may mais ya impaagew mid kalsada
ta kien
tayaketek la tan nitan lay mabalasubos ya uran
ta kien
wala kuno amoy super typhoon
tan kien
diya ondulan so mata to naani nu labi.

Anggapo met so anggan kariton min panginan
ta kien
aderal la may kuliglig ya babayesen mid si Marlon
tan kien
anggapoy ibayar mid nu siopa tay walay luganan to
ta kien
gawat.

Mankulibenben ka la siriy tuwalya
ta kien
ibaan mo ak ya ompawil dimad kalsada
ta kien
kalkalnaan tan kopkopen nu antoy nakopkop ta
ta kien
isako tan amin.

Tagsalat

salin

‘Di na namin kinuha ang mais na ibinilad nami sa kalsada
dahil kuwan
umaambon na at nariyan na ang malakas na ulan
dahil kuwan
meron daw atang super typhoon
at kuwan
dito dadaan ang mata niya mamayang gabi.

Wala man lang naman kasi kaming maski kariton na paglalagyan
dahil kuwan
sira na ‘yong kuliglig na hinihiram namin kay Marlon
at kuwan
wala kaming pambayad sa sino mang may sasakyan
dahil kuwan
tagsalat.

Ipambalabal mo na ‘tong tuwalya
dahil kuwan
samahan mo ‘kong bumalik sa kalsada
dahil kuwan
unti-untiin nating tipunin kung ano ang matitipon natin
dahil kuwan
isako natin lahat.

Magkari ka, abyan! 
Kay ikaw ginakahidlawan, 
Bulnga ang kapaang 
Nga karon tuman nabatyagan. 

Sa imo pagtupa 
Masulay sa imo’ng natunga; 
Masaot, daw buang; 
Ining dughan magasinggitan. 

Paligui sang haluk 
Sang tinulo sang kalangitan; 
Luha nga binantok 
Sa nawong imo nga tabunan. 

Matulotampisaw 
Agud panason mo’ng kamingaw; 
Magaambahanon 
Bisan ang tingog daw libagon. 

Sa imo pagduaw 
May dalu ang hanging’ mabugnaw; 
Mga handurawan 
Sa huyop n’ya gahulohampang. 

Makunop sang habol 
Kag hakson ang kaugalingon; 
Sa imong katugnaw, 
Ang gumontang maalimunaw. 

Kape nga mainit 
‘Pares sa imong linagatik; 
Panumdom mag-abtik 
Sa laptap magapatikpatik. 

Sa imong kagahod 
Pagtupa sa ‘babaw sang atop, 
Matahom nga lanton 
Nagaduyan sa katulogon. 

Magtupa na, ulan! 
Tig-ilinit imo nga buslan; 
Ikaw nalangkagan 
‘Malugpayan ang kalibutan. 

Indi lang matam-an 
Pagkari mo sa kadutaan, 
Baha, kahalitan 
Ang panghakroy sang kalabanan!

Ito ang itatanong sa atin ng batang makasasalubong sa hinaharap: paano ang maging malaya? Agad nating kakalkalin sa alaala ang nabinbing pangako ng Diyos sa lupa. Uusisain ang sarili: paano nga ba ang maging malaya? Malabo ang ihahain ng memorya, pangamba ang mamumutawi sa mata. At katulad ng payo ng pilosopo: kaninong kabuluhan nakasandig? Hindi na ito mahalaga. Kapag nasalubong ang bata bukas o sa mga susunod na araw, at tangkain nitong siyasatin ang lahat ng hinggil sa kalayaan. Ipakikita ko sa kaniya ang lamat sa mata, ang bitak sa palad, ang tahi sa pumutok na labi, maging ang naligaw at nagkalat na pag-asa sa teritorya. Ipaaalala ko sa bata na ang tunay na paglaya ay higit pa sa salita. Abutin man ng alinsangan at hatinggabi sa lansangan, ang tunay na paglaya ay sumasaksi sa lihim, tumututol sa lasong ipinasususo sa sarili’t kaaway.

Haligi

Sang nag-abot ang bagyo 
Natukyab ang balayan 
Gingurisnay sang hangin 
Ang atop nga pawod 
Apang ang haligi nagpabilin 
Nagatindog gihapon sa ulanan 
Wala napukan sang panihol sang hangin 
Nagpakigbato sa pang-os sang lipak. 
Natumba ang lubi sa ingod balay 
Nagtupa sa balayan nga kahoy 
Nagragaak apang nagluhod lang ang halige
Nagatangla sa akig nga langit— nagapakitluoy
Apang ang haligi nagpabilin 
Nagaluhuron sa kabug-at nga ginapas-an
Ang iya pagtuo wala malingkang 
Sang nagangurob nga daguob 
Sang nagapanglambas nga baha.

Batok sa Luyán

Nagisi ang ilok 
sang akon polo uniform,
Gintahi ini nanay.

Nasangit ang akon slacks
sa nagabalikal nga lansang,
Gintukapan ini ni nanay. 

Nawasak ang akon sapatos
sa tuman na kadaan,
Gin-rugbihan ini ni nanay.

Nabugrat ang akon bag
nga ginsubli halin kay manong,
Ginmedyusan ini ni nanay.

Sang indi ako makakuha exam
tungod wala ako nakabayad tuition
Ginbaligya ni nanay ang amon karbaw.   

Sang paggradwar ko sa kolehiyo,
ang toga nga akon ginsuksok,
Ginpanghulman ni nanay.

Pagkatapos ko saka sa stage
Gintalikdan ako ini nanay,
Nagpauli siya sa amon balay. 

Nagtahi Sya sang uniform
Nagtukap sang slacks kag nag-rugby
Sang sapatos para sa amon kinaagot.

Abot-kamay natin ang mga kuwento
Sa balumbon ng balitang kumakalat, nananabog, o parang mumo
Sa mga pagitan ng ngiping nginata't
Nilantak sa hapag ng selpon, nagluluwal
Ng mga kalatas na nag-uugnay sa lipon ng tsismis
Tsismis na kung kumalat ay
Lumulundag-lundag tulad ng palakang echosera
Papasa-pasa tulad ng makulit na butete
Na kung humirit sa paglangoy ay ubod ang harot,
Harurot at pilantik tulad ng kumekendeng na dila

Abot-kamay natin ang mga katotohanan
Sa paraang nasa sa atin ang tunay
Sa mapanganib o sa maingat
Sa masiyasat o mababaw

Masakit sa matang mamataan ang tsismosang
Kung umawra'y suot-suot ang daster sa bangketa 
Dahil walang kiber na iboboka ang binaluktot
Na mga naratibo ng kahindik-hindik na baho ni kuwan
O ng kung sinumang nais nilang pagtripan
Habang bitbit ang walis hindi para sindakin
Ang alikabok, hindi ang mga natuyong dahon
Kundi gawing panabing sa mga nakaukit
Na langib ng kahapon

Habang namumualan sa nakakapaniwalang
Kabulaanang pinulutan sa bangketa
O sa labas ng tarangkahan ng kababawan
O sa panghihimasok para lang bigyang-pansin ang patsada

Hawak ba talaga natin ang tunay
Na pag-iral ng pagkatunay
O baligho maituturing ang lahat, ang kaalamang pinakialaman
Na parang dumadagdag na lang tayo sa pagpatong ng kalituhan?

Sinipit tayo ng tsismosa, sinampay para mabilad ang kinuskos na bantot,
Sa baligho’t pagkasaysay, ng pag-asa
Para hindi na muling hukayin pa sa lalim
Ang dunong na nakatakdang abutan ng taning
Sa ating mga lilim—nagiging misteryo o lihim

tuwi-tuwina
lagi’t lagi
pinapaalala’t pinararandam
sama-sama pagkasala
walang-walang sarili lang
patas-patas (kuno) kung maghirap
damay-damay sapagkat dapat lang
‘di na kailangang isa-isahin pa
ang bawat pagkukulang
minali’t mali ka aba ay
ayos lang
‘pagkat nagkamali ka rin
at kahit na anong puna ay poot
bilangan lang
sana ika’y mamulat-mulat
kahit ikaw lang
‘pagkat kahit iisang pagdilat ay
nangangahulugang pag-alpas
sa sari-sariling bilangguan

ang pagkakamali ko ay hindi
pagkakamali mo
ang pagkakamali mo ay hindi
pagkakamali niya
‘di kita patatawarin
dahil lang nasaktan din kita
patatawarin kita dahil gusto ko
patawarin mo ako
kung mapagtanto mo
ang paghingi ko ng tawad
pagpapakumbabang walang sinasanto
kahit ako
hindi mo ako kailangang patawarin
dahil lang nagkasala ka rin
kaya pakiusap ko lang
iyong alalahanin
ang minsang salang iyo ay sa’yo
at ang minsang salang akin ay sa’kin
at ang salang kanya ay sa kanya
tanging nagiging sa atin
sa inyo
sa kanila
ang isang sala
kung ito’y salang
pinagtulung-tulungang gawin