Issue No. 10

What makes a good dinner party? Lights, laundered table-cloths, prime cuts of pork, valet parking, light music, a dynasty or two, indentured waiters in uniforms, top-shelf alcohol, melons and other palate cleansers, a trade treaty or two, greens, some foreign loving, deals leading to dominion over those outside the dinner party.

I often turn down invitations to dinner parties because of a lack of garments, companions, transportation, or energy. I think of the hours people spend at work. A person regularly rots for nine hours at their office or station. Commuting eats four hours from their daily schedule, two if they’re lucky, but let us stick to four because luck is a garnish found only among dinner parties and other activities of the bourgeoisie. Assuming the person ekes out seven hours of sleep a night, that leaves four hours a day for dinner parties, cooking and other chores, worship, consumption of cultural junk, dissociation, family bonding, ennui, character development, and other non-quantifiables.

I am tempted to include dinners parties in the same category as nuts and shrimps: nuisance allergies. I find myself growing increasingly weary of decadence. This weariness is not borne out of a Marxist hatred for class. In fact, the classes at dinner parties are usually very beautiful; fine laces and silks on bodies scrubbed clean by papaya soap and cow fat, teeth white enough for Schengen visas, plump cheeks, nourished faces, no ingrown bones here. Instead, I find myself averse to the decadence, as when a child gorges herself on too many sweets and throws up on her parents’ bedsheets. I find it strange that I have grown weary of something I rarely experience, and yet I am weary of it just the same. Perhaps it is the nature of capital: to present one with so many lived, decadent lives that one soon imbibes them all as their own, and retches at the thought of imbibing more.

Perhaps one of the most famous parties in Philippine politics is not the Liberal Party or the Nacionalista Party, but a party thrown by the late dictator Ferdinand Marcos Sr. On his yacht gathered dozens and dozens of the country’s most shimmering and straight-toothed beasts. In the grainy footage from CBS news, one can see a grown man in a baby's bonnet and diapers burst out from a cake and scream, Mama, Mama! His nipples are visible beneath the pink frills of the bonnet. Elsewhere in the video, Marcos' son, Bongbong, croons his own version of USA for Africa's, We Are the World. The sweaty, loquacious little liar is now overlord to 115,600,000 Filipinos. “There are people dying/It's time to give a hand to life,” he sings, voice shorn of harmony or conscience. I do not know if it is too much to ask for a president too poor to own a yacht.

I prefer sleep to dinner parties. I find my bed much more comfortable. It is not really a bed in how beds are advertised and formed in the collective consciousness; it is more of a piece of stretched-out fabric with a lot of stuffing. My bed’s legs have long ago collapsed, so the bed is firm on the floor. But the ground is solid, sturdy. And there is more space for me now that you are gone. But a bed is still a bed. And a dinner party is still a dinner party, even when it does not have the requisite chandeliers, hors d’oeuvres, waiters, intelligentsia, gun runners, social climbers, kalachuchi centerpieces, and food. Even when the dinner party is a bucket of gin bulag and a wobbly table, it is still a dinner party, because it is important for referents to always refer to something, otherwise language loses meaning. Perhaps if the dinner party were the latter and not the former, I would be less reluctant to refuse. I prefer dinner parties where less is given and less is expected.

Another reason I dislike dinner parties is because the most fastidious of them are held in places of high security. I cannot stand the sight of guards or barbed wire ringing the walls of the subdivision surrounding the manse. I do not like bag inspections, inquiries about my last visit to Davao, CCTV cameras, and the various ways capital polices my person. To be honest, I do not know why I am still invited to these particular dinner parties. Perhaps blood is thicker than water. Perhaps the host imagines I will write a story, poem, or article about the party when it is over, extol the hospitality of his family, the fizziness of his champagne, the soft hands of his new wife. Perhaps I am a sanitizing agent.

In the Soviet Union, Imelda Marcos dines with Prime Minister Aleksei Kosygin. She leaves flowers at the memorial of the first man in space. In New York, free of draconian dinner parties of Moscow, Imelda Marcos engorges herself. $193,320 worth of antiques. A $6,240 Sheraton writing desk. An $11,600 George II wooden table with a marble top. What are the limits of capital? Certainly not $330,000, which Imelda Marcos spends on a ruby-emerald-diamond necklace, and not $1,150,000, which she sacrifices to a platinum bracelet. At dinner parties, she sings and dances for American politicians, Republicans and Democrats alike. Even they are surprised at her opulence.

Many year later, I sweep the floor. I wipe the table, cook the rice, boil and season the vegetables, light a candle to keep mosquitoes away. I set a place for you. I call your phone but you do not answer. My love, where are you? Is your mind as sharp and bawdy as I remember? I hope you are with like-minded loved ones. I hope you are eating fresh bananas and mung bean soup. I hope the forest loves you as a son. You imagine a better world is possible. One day, we will dine together.

Acceptance leads to degrees of complicity. Glitter and good food renders complicity palatable, but complicity is still complicity. Acceptance leads to some short-term gains, and the fulfillment of immediate needs absolves the venial sin of complicity. But who bestows absolution? And who yearns for it? And how long can the lull of acceptance muffle the explosions, the sour rumble of bellies, the silence of another blackout, the cries of children in the infernal afternoon? Capital does have its limits, if one squints hard enough, dreams green enough, chants in regular and upward motions, strikes at the soft wormy heart of greed. All dinner parties end eventually. And some guests are more complicit than others.

I often turn down invitations to dinner parties because revolutionaries are elsewhere. I know where to find you.

i. 
In the humid breath of Abuyog, 
a forest once whispered: 
its canopy a green hymn 
now a fading echo— 
139 hectares lost 
a symphony of silence, 

16% of a verdant heart 
beating in the shadows of flames. 

Fires flicker 
ten ha in a year, 
a ghostly dance. 

13% of a year’s lament, 
embers rise like memories—, 
517 kilotons of sorrow, 
CO₂e, a heavy shroud 
smothering the earth’s soft sighs. 

What remains? 

A net change of -288, 
a canvas of absence 
1.5% of hope, 
26 hectares gained, 
but the scales tip, 

                        the balance of life—, 
a precarious thread, 
woven into the fabric of ash. 

Alerts ring out! 
deforestation’s siren song 
12 whispers in a week: 
less than a ha, 
yet the weight of loss, 
is a mountain—, 
a burden borne by roots, 
that clutch at the dying soil. 

And still, the fire calls 
VIIRS alerts flicker: 
six flames in three years, 
                        the landscape of canvas 
painted in charred strokes 

a reminder of what was, 
and what could never be 
the haunting of a forest 

that once danced with the rain. 

Oh, Abuyog! 

Your trees 
                        the sentinels of memory, 
stand witness to the blaze; 
to the slow unraveling 
the poetry of your loss 
etched in the scars of the earth. 

A testament to the fire: 
that consumes yet creates 
a cycle unbroken, 
in the ashes 

                        we find our voice. 

________ 
13 August 2024, Sogod Bay, Southern Leyte, Philippines 



ii. 

A flutter— 
golden garb 
of buzzing souls, 

dancing through the vibrant streets 
where Opayda whispers—, 
healing stings with gentle grace. 

Ode to the Buyog, 
nature’s tiny Buccaneers 
crafting sweetness from the blooms. 

Their labor— 
a hymn of nectar, 
a symphony of flight, 
in the heart of Leyte’s pulse. 

Fertility in color, 
courage stitched in fabric bright 
each thread a story— 

each bead a memory: 
of resilience, 
of unity, 
in the hive of humanity. 

Oh, for a bee’s delight, 
to sip the clover's warmth 
to revel in the sunlit noon. 

While the world spins— 
a tapestry of life, 
woven with the hum of wings. 

And as the festival swells: 
with laughter, song, and dance, 

the bees, they gather— 
not just for honey, 
but for the freedom found 
in the sweetness of the moment, 
in the embrace of communal living.
 
________ 
14 August 2024, Bontoc, Southern Leyte, Philippines 



iii. 
The journey 
swift as thought, 
from Southern Leyte’s embrace 
to Tacloban, where Yolanda's rage 
etched scars into the eyelid’s earth. 

Once a garden 
now a requiem, 
a symphony of silence: 
the echoes of dreams, 
shattered like glass beneath our feet. 

On the road to Palo, 
memories weave through the asphalt— 
a tapestry of solitude. 

Centuries of whispers; 
the relentless tide of sorrow 
crashing against the shores of time, 
where the winds carry the weight 
of those who linger, 
their shadows etched in the dusk. 

Names, once vibrant, now mere murmurs. 

Yielding to death’s cold embrace 
their stories, entwined like vines 
a testament to absence, 

a field guide to grief 
            the heart’s heavy ledger, 
                        where loss is the ink, 
and time, the unyielding page. 

In this desolate expanse: 
the clock stands still 
years compress into moments 
days stretch like shadows. 

Faces from the past flicker, 
their voices, a haunting lullaby, 
whispering through the silence, 

echoes of what was, 
and what can never be. 

Life’s ascent, once a promise 
now flattens into a void, 
a precipice without descent 

                        the air thick with the weight 
of those who cheer from beyond 
their joy obscured, 
lost in the task of remembrance. 

We were flesh, now vapor, 
substance dissolving into mist 

                        the child within us wails 
clutching at the remnants of joy, 
yet in this farewell, 

                        a vast horizon opens: 
the dawn of something new, 
where death reigns, 
the sun dips low behind the mountains, 
the stars emerge, 
the moon, a witness to our passage. 

Here, in the kingdom of the lost 
we find exalted solitude, 
the path laid bare 
                        the vegetation parts 
revealing the old bay, 
the dark night of the soul, 
where we confront the blankness— 

the stepchild of the sublime, 
our subject, our medium. 

As the mist dissipates, 
the canvases turn inward, 
life’s little cat lies still, 

and we ponder: 

“Shall I rise from the ashes?” 

The sun whispers, “Yes,” 

but the Red Sea sighs: 

“Your voice is 

                        but sand, 

scattered 

                        in the wind.” 

________ 
14 August 2024, Daniel Z. Romualdez Airport, Tacloban Leyte, Philippines

Nining, ayaw pagpinamulata kay tingali iba an umabot—
sayo an mata, duha an hiwa ngan lima an kamot.

Ayaw pagniluwasa an gwapuhon nga ngaran kay tingali iba an bumaton—
halarom an tingog, ngarob ngan mabara an buruhaton.

Sulod na kay matun-og sa pabalod;
waray man iton aabot kay diri tangkod.

Parunga na an lampara kay diri na haon mauli pa;
kanugon san suna sa tikapiksi nga palara.

Piyong na sa kapiniton sini nga gisidmi nga gab-i;
buwas na la itakbo an nagpinit nga kape.

Kay kun magsayo kaminutos ka pa sa gawas,
bangin bisitahon ka lugod sin banwa-anon nga lagas.

Katurog na kay natighalarom na an gab-i
ngan naghahababaw na an paglaum sa paghinulat pirmi.

Hingan daw, an panulay nagpapakulaw;
an buhi, diri man la nadagaw.

Nagtindog ang kongregasyon,
kag abi ko nagbalik na si Kristo
kag nagalakat sa tubi. Sangka duog lang
ang ila ginatuluk, ang tabok
sang lawod, kag ang baroto nga nagapadulung.

Masilak ang adlaw.
Matin-aw ang tubi.

Nagbunggo ang ulo sang baroto
sa punta sang latayan nga kahoy
nga naghakus naman diri. Paghidait,
iya patimaan.

Ang kongregasyon
naghatag na sang ila halad—
bayad sa pagtabok
sang ila mga lawas kag kalag.

Ang iban naman ang nagbaton
sang nanarisari nga pagkaon
pangontra gutum pagkakaron:
SkyFlakes, dulsi, cup noodles, tinapay,
may yara man nagpabaylo
sang sarguelas kag indian mango.

Ang iban sa mga nagdul-ong
nagapakighambal pa sa mga malakat,
luyag makita hasta sa katapusan ang pagbiya;
ang iban naman ang nagapungko sa handong,
hipuson kag nagaisahanon,
pagkatapos ginbayaan na sang nagdul-ong.

Ako naman nga bataon ang pang-edaron
ang indi makahibalo sang nagakaangay nga buhaton,
amo nang-alihid na lang ako sa baybayon, naghikap sang baybay,
sang balas, nagpungko sa handong,
nagpanilag sa kongregasyon.

Sa madugay nga tinion.

Masilak ang adlaw.
Matin-aw ang tubi.

Sa kadugayon,
ang mga tudlo sang kapitan naghatag
na sang senyas, sang iya bendisyon.

Nag-amat-amat na saka
ang kongregasyon. Nanguros anay
antes magpalalatong. Gintsekyar
ang mga bag, bulsa; ginsegurado ang mga dalal-on.

Gintawag ako sang akon amay nga yara sa idalum sang balagon
nga roma, ginpamangkot kon kompleto na ang akon mga dala.

"Huo, Pa."

Wala gid ako sang kalimtan.
Dal-on ko ini tanan, ini tanan-tanan.

for the orphans of the drug war

I remember a childhood I didn't have, 
Spent under the shade of trees in temperate climate. 
A sky that promises more days 
Waiting for the air to turn from electric to biting. 
Someone cries for a hunted parent in winter, in the thick of the woods. 
I've never seen a fawn or snow, 
But I know that cold, wobbly-kneed search for something irretrievable. 
The image is foreign but the loss the same 
Gunsmoke nipping at the throat. 

No spring here in the tropics. 
Flowers bloom all year round. 
Who understands why they do what they do? 
I only know they're loud and quick to death, 
Drawn to the casket. Meadows grow for funerals.

Walang humpay ang kamot-ulo
ng aburidong taxi driver.
Naiintindihan ko, apektado
ang hanap-buhay kapag ganitong
pinapatay ng sama ng panahon
ang mga kalsada at lungsod.

Binuksan niya ang bintana,
tinanong ang motorista:
ano’ng meron, bakit ganito?
Hindi ko narinig ang sagot
dahil sa palahaw ng ulan.
Hindi maintindihan ng taxi driver
kung ano’ng meron, kung bakit ganito.
Sa isip ko: walang meron kaya ganito.

Hindi ko masabing madilim ang ulap
ngunit may bahaghari
kung saan kami pupunta.

Hindi ko masabing masama ang panahon
pero mabubuting tao ang naroon
kung saan kami pupunta.

Hindi ko masabi
kung saan kami papunta
kaya ganito.

Meron akong takot
kaya ganito.

Paglikha ng Kuliglig

Walang sikada sa paligid ng Angat Water District. 
Sa hindi maipaliwanag na dahilan, tuwing umaagos
ang dilim, tinatangay ang hilik ng mga kuliglig
palayo sa aking pandinig. Maaaring nariyan sila,
sa pagi-pagitan ng mga semento, at lupa. Napipiping
awit sa mekanikal na pagtugtog ng dambuhalang 
makina. Maaaring patay na sila, nakalibing sa buhos.
Maaaring wala akong pandama para tukuyin ang kanilang
pag-iral. Bukas ng umaga, tiyak, muling magngitngit 
ang mga kawayan, sanggol na ninakawan ng oyayi 
sa lalim ng gabi. At ako, tataluntunin ang pinagmumulan 
ng ugong na bumulabog sa mga nahihimbing kong malay.
Batang sumisipol, pagtatangkang gaya ng hangin, ay kusang
sagot ang tatangayin palapit sa akin, ngunit mataas 
ang kongkretong pader para maging malaya 
ang aking mga tanong. Wala pa akong nakikitang pumasok
sa loob ng Angat Water District. Misteryong kahit si tatay,
ay hindi mabitag ang maaaring itugon sa aking mga pagtataka.

Paglikha ng Kulisap

Sa awang ng pader, at bubong, nakaabang kami ni kuya sa pag-alis ng mga magsasaka. Walang klase. Hindi ko batid ang buwan. Ni hindi ko alam ang araw, at oras, Basta,

anihan.

Binubulabog ng gumagaralgal na traktora ang aming umaga. Nawawala ang palaruan. Hindi matandaan ang huling sulok kung saan nagtago. Nagsisitumbahan sa bawat wasiwas ng halabas ang mga pinagkatiwalaan kong puno ng mais. At unti-unting nakikitang kay lawak ng mundo.

“Maghimalay na,” sabi ni tatay.

Kamay. Tanging kamay. Sako. Sa katanghalian. Makati sa balat ang lumulundag-lundag na kulisap. Nakasalampak ako sa patay na katawan ng maisan. Bata sa nagmamadaling galaw ng mga kasama. Ang kuya, dinadampot ang mga bunga na hindi mawari kung bakit iniwan ng mga nauna. Binuksan ko ang isa, biniyak sa gitna,
kalahati lamang ang iniligay sa sisidlan.

Paglikha ng Ilahas

Sapagkat, 
walang mukha sa bayawak ang ganitong panganib
sa kublihan. Hindi sinasadyang kaibigan ng dahas 
ng pagdakip ang pagkapayak; nakaumang na buhò, 
nagtitimping lakas sa pagitan ng tali, at sanga,

walang babalang papitik sa bukana, at sangsáng
ng lamanloob sa loob ng lalamunan ng bitag.
Pagkatulak ng nguso, mababaliwala ang liksing
likas sa kaniya. Ang pagpiglas ay lalong paghigpit, 

pagkabulabog ng iba pang maaaring búkas, 
sila naman. Kay dayang sa talas ng pakiramdam,
namamanhid sila sa binubuksang landas 
ng bulok na karne. Kay dayang sa kinalakihang

sukal, nasusukol silang tila bagong salta.
Pagkapanlaw ni Tatay, hindi ko alam kung paano sila
namamatay, kung sa sakal ng lubid o direktang
taga ng itak? Nasa kanilang balat ang hilatsa 

ng gubat, dala-dala patungo sa aming sikmura 
ang ilahas ng likod-bahay. 

(sa CCP Arts Academy sa PNU Manila)


Nakatukaw pabilog sa daga 
nag-uurukodan an mga aki kun hain an singsing 
na pigaparasa-pasa mantang naga-arawit ki suanoy, 
kun sala an ukod may padusang magayon 
na mag-awit o rawitdawit kan kiniriblit na tataramon, 
panaramon, sarabihon, o gawi-gawi 
sa dagang ginurodak kan mga gurang 
mantang nangangaradyi kay Birhen Maria. 

Pigahadokan kan talinga an daga, 
pig-aram kan aki kun naglalayog pa si Uke 
sa irarom pasiring-pabalik sa tulong Kagayonan-Kagurangan, 
na sa tahaw kan pauro-utrong kamundagan buda kagadanan, 
puedeng padabaon bako sana tawo 
kundi tawong lipod, mga kahoy buda hayop. 

Tinanom an enot na adalan 
sa daga kan Pilipinas sa panahon kan pag-adal 
kan bagong tigaluwas gamit an panluwas na tataramon 
manungod sa tigalaog buda pag-adal 
kan mga tigalaog kan tigaluwas 
buda tataramong tigaluwas gamit an panluwas na tataramon, 
gabos normal: mga dai nahihiling, mga para-adal, 
parapa-adal, buda mga ikos 
na muyang makatalingkas-makaukod sa tataramon kan subsubanon.

Duut Sa Barunday

Inig hapak sa lalay nga kamot sa hanging dumagsa. Mapusgay
            ang dagat.
Mokatap ang pagkitiw sa bawod, tugawon ug buk-on ang
            kalantap.
Luag nga layag moburot. Guyoron imong bigiw sa pinakalawod
            nga bahin
Sa lawod. Sa pinakalawom nga bahin sa lawom. Sa lawod nga walay
            gitanom
Nga payaw. Walay saag nga usa ka lugas nga gapnod. Walay usa
            ka pungpong
Nga lusay. Mohunong ang pagtayhop niini kon mahitungod ka
            sa lawod
Sa usa ka patay nga isla. Kon diin sugaton ka sa pag-ulbo sa mga nokus
            nga itom
Og dugo. Gukdon sa wakwak nga Barongoy. Abyan sa barangan
            nga Balo.
Ug usa mohalok ang pamawong nga dong sa sakayan ngadto sa abo sa patay
            nga isla.
Didto nimo makita ang paggimaw sa nagkilab nga himbis, ug pagwara
            sa ikog
Diha sa nagbukal nga dagat ug mabati ang pag-inagik-ik sa nagkumbirang
            Kanaway.

Pagsubad

Kagahapon ba, Kanaway, nakita ko ikaw
samtang nagpahuway ang luya nga lawas ilawom
sa anino sa palo sa payaw. Imo gisarapsarapan
ang naglutaw nga plastik, mibutod nga iro, nilabog
nga baktin, gipukgo nga sudlanan sa kape’g sabong pawdir.
Kahibaw ko nga gikapoy pod ka human sa pipila
ka pagsakdap sa kapakyas. Apan usa sa nakapaagbon
sa namilit nga asin sa akong panit mao ang imong pagbatog
ibabaw sa pungpong nga lusay. Unsay naa niini nga wala
sa ubang naglutaw? Naa man unta silay bukobuko, naa man
unta silay kalandong. Dihang imong gilili ang daw lilas nga dahon,
kon naa bay ikog, naa bay gitagoan nga pagkisaw. Didto! Gisapang
sa sungo nimong itom ang gikapoy nga gagmayng Danggit
nga naghabol og dahon sa laylay nga lusay.

sisi

namangpang ang hulga
sa habagatang panganod,
gisugdan og tadtad sa kilat
ang gibang sa isla apid,
madaldag, mosay-a na usab
ang nanglurong lusay,
mabungkag usab ang gipundok
nga batong bantilis
ug tipaka sa gansangong hunasan,
magsugod og tubo ang gihay
sa sisi diha sa aping sa mga bato,
ug masamad ang kubalong tiil
ug kamot, mag-uylap-uylap
ang mga tudlo inig panginhas

            It’s been a tough year. But, never mind, we are Filipinos, we always stand up.
                                    – PBBM at the Annual Malacañan Christmas Tree Lighting

Ang naririto’y putik, mga larawan, 
banlik, mga katawan, malalamig 
na halik, ang paboritong laruan 
ng nawawala, nilipad na yero’t pawid,
marahil pangarap, pangalan.
 
Sisikat ang araw, matutuyo ang lahat
subalit huwag mo kaming utusang maghanap
ng sariwang olibong mapipitas.

Siyagit gud og kaisa
nga atoa ning lugar
di ba mabuyagan ka.
Putlon imuhang kumagko
sa mga dili ingon nato.
Mabalita ka sa inyuhang purok,
may mukampi, may mukontra,
pero mu-deny ra na si chairman
kay sugod sa una, gitunglo
na ka sa dugong sa pikas banwa.

Siyagit gud og kaduha
ini’g maka-ambak ka sa garter,
di ba kataw-an ka nila
kay di’ angay ng musyagit sa kalsada!
Isip mother, himuon ang tanan:
mukingking, paruton, mukamang—
dili dali makaabot og Viva
nga dala-dala nimo ilang kalag.
Patay sad baya sila
kung wala nimo sila gi-save.

Siyagit gud og ikatulo
mugawas ng interbaboy
nga dugay ng gatago sa silong.
Gahungit ra’g Muyuan feeds
gihulat ra nga ikaw unang mulabay
og tsinelas sa ilaha aron mura’g
ikaw’ng unang nangaway
unya sila kay gapanimalos ra. 
Siyagit pa ka, pasiritan lang ka’g
water gun sa imo’ng baba.

Siyagit og kadaghan!
Atoa maning dula,
Walay makailog ana.
Nakasulat sa mga bulan
nga di tinuod ang linya sa tubiganay.
Gihimo ra na sa mga interbaboy
aron pulihan ta sa atong puwesto.
Alsaha atoang mother
‘yaw siya itugyan sa panulay.
Unsa pay pulos sa mga mothers
na nauna sa atoa’g gipang-save ta?

Dead mother, dead all ni—
ini’g ang Inahang Sierra mamatay,
haras sad tang tanan.
Mas sakit pa sa pildi-litkanay,
ug mas ulaw pa sa pildi-ulingay.

Ta gabi, nu dalangat-tang i vukig,
masingat-tang ira atarannang anna daka-dakal tu ammay,
ta amme da paga naapit. 
Anna, ta oras na mallawang ngana i bilag,
mabaling i mafulu oras nga biyahe tu agga-gakko ittang,
raga-raga tang umay magidda ta Babba,
biko na baka ira tu massangngo habang mabilagang,
manga tu bitamina na umma.
Tari tang makkokko ta biko na Bannag Cagayan
anna tari ta ipay i daddam tapenu mevulu ta danung anna madde na 
i Tuguegarao, maski Bebay na Pasifiko.
Tari ilummag tang i luwa tu amme tang ammu nu anni i gafu na, tapenu manuffung ta pattaba 
na davvung na vukig tu egga ta aranni ta danung.

Kumang ittam ta paborito ni yena tu pansiterya,
anna tari, pannuak-ku i sam-mu: masissingngo tu gulay 
tu nafusi ta vukig, tapenu egga ganas mu mevulu ta pappasyar 
ta kada purok na Cabagan.
Ligottat-tang yawe ili, nakatakay ta kalesa 
tu dadana ngana, ipaginna tang ta interu lugar tu egga ittang tawe~~ 
mappabalo-balo anna maginango tu marenu tu paddag na fung ira.

Purayat-tang tu girawan na ammay ta levu na kada dalang 
i ummo, gakko, galo, anna ngaming tu guyu tang.
Ammeng ngana nonokang i Manila, tawe ammeng magug i polusyon, 
awang tu problemang ta alalawa ira dalang anna duma tu lugar.
Ammeng mavurung ta kanam-mu, maski gulay, pansi 
onu maski anni paga yatung, ta kavulu na’ anna i vukig.
Ammeng ngana gapa mofutang tu boses ta pakkagi tu "para!" 
anna makifila ta terminal na van ta Trinoma.

Ta oras tu ikaya mu dang so panawang tawe tape lubbe ka, 
ammeng lagapa mavurung ta tawe nga lamang maddyang,
vulu-vulu i itsurang anna daddam ta palliggo na mundo.
I tadday ku lamang tu dog, tapenu egga balun na probinsya niko, 
ay ipeyavu ku niko tari ta atarannang tu ammay,
tu naggiraw nittang, ta kada guyu, ummo, gakko, anna tangi,
ta biko na dinalangat-tang, ta maski sitaw nga inangyat-tang.
Anna, ipetuvug ta totolay ta Manila, ta pallabbetam-mu i tabbag da.

“Ta bayag mi navvulu ta lugar ngawe, ngatta amme da ka lamang ginuyu, 
ta ngaming tu oras tu egga ka maggiraw nikami?”

Anna, nakwan---ikaya ku tu itabbag na ammay niko ay
“Kinagi na amo mi, makkaturug la kanu yayya.”

Pagsulat ng Tula sa Panahon ng Brownout

Tayong mga aninong nabibigatan 
sa paghukay ng ginto sa takipsilim. 
Ako sa pagsulat ng tula at ikaw 
sa paghahanap ng mga kasagutan 
sa maraming katanungan. Nagkataon 
lang na magkatugma ang sinasabi mo 
at isinusulat ko sa pahinang nagkukulay 
panaginip na sa naghihingalong solar light.
Tinatanong mo kung natutuwa ako dahil
may honor ka sa eskwelahan na hindi ko
nasagot kaagad nang maayos dahil hindi pa
natatapos ang pangungusap na naisulat ko na, 
hinahabol ang linya na sana’y huwag maudlot 
dahil kung nagkataon, aagawin ito ng dilim
at hindi na naman ako dadalawin ng antok
sa kakaisip sa mga huling letrang pinakawalan ko. 
Hindi ko namalayan na nakatulog ka na pala 
sa kahihintay sa aking kasagutan

Pero nang pumasok ako iyong panaginip
nasagot ko ang mga tanong mo. Doon, naging	
magaling akong lola, binabasahan kita ng kwento
ng prinsesa, nagdodrowing ng mama at daddy mo at ikaw
sa gitna, nagkukulay tayo ng mga ibon at mga bahay
pero nakatingin ka lang sa akin. Nakalimutan ko nga pala.
Nasa elementarya ka na at mas type mo na si Moana

Babu At the House

It’s the colors first
Purple warp snatching 
the ivory of the weft
all throughout 
the queen-sized buri mat
she laid smack on our terrace
along with soft brooms,
pandan fans and salakot
grown on her head and arms

We haggled, our best for the mat
“Very pretty,”  she beamed,                                 
the only one left. Kalatagan is far,  
five kids in elementary
And their father? I dared
There are four of us wives, Ma’am
Each to her own

It wasn’t the wares
but the stories shared
I exchanged
for creased bills
salakot for their food
buri mat for kids’ school
the fan for papers and pens
broom for the fare home

Her head and arms
again bloomed anew 
much lighter now 
as she walked 
down the street 
in the midday heat

Kung paanong di kilala ang kabiyak
at palaging nadarampot ang sa kalaro.
Tatayain mo ang natitirang liwanag
hanggang sa ikaw at ang dilim ang maghabulan.

Makauuwi ang talampakang kaibigan ng lupa
bilang estranghero sa sahig– ang pag-apak ay pag-iingat,
‘pagkat bawat bahagi mo’y maaaring magkasala:
ang kamay ay makapananakit ng kasangkapan,
ang mata’y makapagsisinungaling sa oras,
ang mga paa, nagiging suwail.

Mas madaling magasgasan sa loob
kahit hindi magmadali. Gaanong pagdahan-dahan
ang kailangan upang di madapa sa sigaw ni Itay?

Hinagupit sa ‘yong balat ang tsinelas na di iyo,
at umiiyak kang hinihusgahan ng kisame.
Nakatulog ka sa paghikbi’t paggising mo’y
naghilom na’ng gasgas nang masubsob ka sa labas,

habang ang sugat na malayo raw sa bituka 
ngunit malapit naman sa ‘yong dibdib
ay patuloy sa paghapdi—
hanggang nilakihan na ng paa
mo ang tsinelas.

galin “For Nelia” ni Mila Aguilar

Kin maging kalap, diri dapat ako
umukrong o mababari.
diri ako kalap, ay, diri maguang.
diri ako magsusunod
sa angin—diri tuninong
na umuuyon. Pero
isiyon na pag inaruk ko a raga,
mig-aruk ako para sa doot, nagtutubong
punok anggan sa masakop a kinaban.

Pero diri man ako gapo
na diri maaanod ka bagyo.
Diri ako gapo. Ay, nakamamati ako
ka pairatong na angin. Mababagunas
ka mga taon, kinakanap
mga kali. Tuod
na mag-iwag, sinusulod a salog.
Pero isiyon na pag ako narugrog,
mig-rugrog ako para ka raga, natuturog,
punok anggan sa masakop a kinaban

Ako, mas
puon sa batag.
Mamumurak a puso sa bunga
ka paggibo. Uukrong ako
ag babari sa bagyo
ag utak. Bitbit ko
a mga lupa kong dawon, patutubuon
sa kada panawon. Idudulot a sadiri kong
ani sa mga tawo,
ising tinuba ako para sa karayan,
ising pag ako gumam-ot
gumagam-ot ako kaiba a mga kanguran ko,
punok na nagnananap anggan
sa masakop a kinaban.
 
 
For Nelia, Clarita
after “For Nelia” by Mila Aguilar (Author’s Translation)
To be bamboo, I must not
bow low or break.
I am no bamboo, ay, never too hollow.
I do not follow
the wind—never too calm
to compromise. But
know that if I kiss the ground,
it is for the grass, growing
quiet until it covers the earth.

But I am not rock, too,
that storms could not wash away.
I am no rock. Ay, I feel
when winds whip near. I weather
through years, crawling through
creeks. I am bound
to move, steeling through streams.
But know that if I break,
I break for the dirt, laying,
quiet until it covers the earth.

I am more
banana tree.
My heart blooms to fruits
of our labors. I bow
and I break to storm
and steel. I carry
my rotting leaves, regrow
with every season. I offer my
yield to the people,
knowing I was hewn for good,
knowing when I root,
I root with my brothers and sisters,
creeping quiet until
we cover the earth.

Samaron an sigad nga iya ginbibinaktas,
Sugad man san mga guramoy san iya mga siki 
Nga gin-iinistaran yana san kagaw san tubig-uran.
Igbabaligya niya sa tabo sa bungto an duha kabulig nga saging 
Nga bagaw san iya puto, mga guramoy san higante. 
Kundi kay mahamis ini nga mga guramoy,
Diri sugad san sa iya, nga baga'n mga kinibkiban san kabog 
Nga makadanay nahibuburong pagsulod sa ira payag
Nga baga'n naghahanap sin mahahapunan nga sanga
Sa ira agay-ayon nga barakilan,
Ngan baga'n naghahanap sin masisirungan nga kadahunan 
Sa ira hururipan nga atop. 

Nahuna-huna niya –
Bisan man daw kamanampan,
Namimiling man gihap san katalwasan, san kahimyang.

Harani na gihap siya sa bungto, 
Kay nababatian na niya an karasikas san mga sarakyan, 
Ngan an baga'n huni nga ribhong san mga paralitan.
Harani na gud man siya, pira na la kapiktaw.

Kundi kay tigda nga hinadlat an iya mga rapadapa, 
Ngan makuri na itindog, ipiktaw san iya mga siki. 
Dayon niya ginbutang sa sigad an ulay 
Nga sab-itan san kanan higante mga guramoy,
Ngan ginsiplat an iya lugaring nga mga guramoy –

Nanhuhubag, baga'n mga guramoy na san huruhigante;
Nagdudurugo, baga'n kinibkiban san kabog;
Nagrarangrang, baga-baga'n ngaran san ira dapit.

Kabit

Ako ang nag-inusarang hagawhaw sa dapit nga awaaw. Ang magpabiling kudlit sa dapit diin kanunay niyang gisangpit. Ako ang kagahapon, ang karon — ang balikonon.

Mistress

Translated from the Cebuano

I am that one voiceless whisper in the wilderness. The stroke that will remain engraved where he always calls. I am the yesterday, the now — the one that needs going back to.

Pagluto og Laing (Alang kang Lola Juaning, akong lola)

Hubad sa Inenglis nga balak ni Danton Remoto

Ingon anion pagluto og laing
alang sa imong mga higalang Pilipino:

Una, adto sa Lucky Plaza sa adlaw sa semana.
Pangitaa ang kinamalhan nga pungpong
sa mga dahon sa gabi nga imong makit-an
ug ang pinakatambok nga binulad nga pasayan
galuko sa ilang mga plastik bag

sama sa kahil nga kudlit.
Dayon pagkuha og tulo ka taas nga mga lata
sa tuno sa lubi,
usa ka buok nga luy-a
naludlis sama sa mga tudlo sa imong tiil,

usa ka sibuyas bombay,
usa ka gamay nga bugway sa ahos.
Samtang imong mga higala
naglingkod sa sala ug nagtabi
bahin sa ilang deyt sa niaging Sabado sa gabii,

imong gihiwa ang sibuyas,
iyang mga lut-od sinaw sama sa bildo,
pagsapya sa ahos
ingon nga kini usa sa imong mga kaaway,
paghiwa sa luy-a sa ludlis

sa naghandag nga ulan.
Dayon paghaling hangtod nga kini modilaab
(kanunay nga ang asul maoy pinakainit nga bulok).
Ibubo ang lana sa kanola sama ka dangog
ingon sa mga isla nga imong gibiyaan.

Ibutang ang ahos, luy-a, ug sibuyas
ngadto sa lapad, gabukang baba sa kawa.
Dayon ibubo ang uyok
sa tuno sa lubi
sama ka putli sa mga damgo sa imong lola,

siya nga nagtudlo kanimo
unsaon pagluto og laing
sa abuhan sa inyong lungsod
daghan, daghang mga bulan ang milabay.
Ablihi ang bildong garapon

sa kinula nga pasayan ug isagol
duha ka kutsarita aning nanimahong baklag
nga matang ngadto sa linaw sa kaputi
inanay nga gabukal sa imong atubangan.
Kupti ang mga dahon sa gabi

daw kini lunhaw nga
mga diyamante
ug ihinay pagpahimutang
ibabaw sa mga gabula nga tuno sa lubi.
Dihang imong mga higala

makapanimaho sa nangalimyon nga laing
ug maghugop sa imong palibot, nakamatikod
sa imong panagway
nga nagkahanap
Tungod sa nagdilaab nga kainit,

ingna lang sila nga adunay
kombira unya,
Bugawa sila pabalik
ngadto sa sala,
pagsulti sa imong kaugalingon nga ang labiyaw

nga nagtubod sa imong mga mata
walay laing tinubdan
kon dili ang mga sibuyas nga imong
gihiwa ganina,
sihag sama sa mga luha.

Tonight in Baguio, the moon chants no lullabies

            The moon does not fight.
            –Deng Ming Dao

They have built edifices of glass,
            mirrors that mock the lush mountains.
                        What once cradled the clouds
                                    now crouches beneath shadows–
                                                            the moonlight fractured into five-digit monthly rent dues.
                                                She who is veiled by smoke and divine right
                                                chants no lullabies tonight.
                        Her light scatters against super malls and mega towers
            that pierce the horizon like jagged needles,
threading star-spangled dreams
into privatized markets and phony stone kingdoms.
Even the stars, once familiar to farmers and dreamers,
            are drowned in the neon-lit glare of politicians' faces.
                        The constellations dissipate like the elders driven from their lands,
            replaced by blueprints and deeds of sale,
perpetuated by a self-proclaimed social activist
who also happens to be the mayor.
Do you remember the sky before it was auctioned away?
When the stars nestled in their branches
                        and the moon poured her glow freely,
                        spilling silver across the city that was built by those from
                                    the land of the free (market) and the home of the brave (McCarthyites)?
                        So, if your nights are still kissed by stars,
                        if the moon still chants you lullabies,
in the cacophony of capitalist commotion,
look up–and while you can, chant back.

For here, just like our lands,
even the sky is stolen from us,
next, the moon.
Guard her as you would your home,
let your voice rise like the mist through pines.
Lie not still as the darkness claims her–
we owe it to her to stand tall, fight for her light,
and ensure she continues chanting her lullabies to us all.

Baguio’s Last Summer

In some stories, we are the shepherds,
                        sometimes, the Pharisees.
                        Today, I am my mother’s witness in the promised land
                        of shawarma and honey,
                        my sisters circle in rented bicycles like modern pilgrims,
                        their shadows stretched thin and holy across the pavement.
                        My mother calls this day a day of rest,
                        and we claim it like a prize,
                        squeezing our Ilocano cadence into the park’s tight seams,
                        we try to find bite-sized pieces of joy
                        like pine needles in cracked concrete,
                        as if we, too, are guests in a space that once knew our names.

I think of Noah now, his animals,
                        two by two, seven by seven for those he thought were pure,
                        and wonder if he ever looked back at what couldn’t fit.
                        Did he weave a grass bracelet, pen a poem,
                        or prepare a weeklong ritual to remember the voices left behind,
                        the earth that cradled them, the green
                        that choked under water and wood,
                        longing for a space to breathe, to flourish once more?
                        Here, my sisters in matching shirts hold the day
                        like a piece of communion wafer, while the city is flooded with
                        man-made crowds and towers manmade,
                        the earth at its limits but still making space.

I see it in frames–
                        my sisters, my mother, this land that sustains us,
                        even as it sighs beneath the weight of our feet.
                        Perhaps, in another translation of heaven,
                        this star-spangled city will be wide enough to hold us all,
                        our names cradled in the earth’s deep grooves.
                        No need for colonial contesting, no warranted land-grabbing,
                        no cowboy strain. Still, my sisters continue
                        to ride in the shadow of pine trees
                        that might not survive another artificial stone kingdom.
                        Bless the trees, though, for trying, for holding fast.
                        We hold our blessings close–
                        each pedal forward, each chant against the slow diminishing of space.

In this story, we are both the tourists and the trees.

Garab

Oktubre.
Kaagahun.
Napintahan kang dalag
Ang mga latagun.

Mga lagtum nga daw hilamon
Nga buta kang uyas
Sa paghuyup kang hangin
Naga hapay-hapay.
Daw bulawan nga nagaidlak
Kon masirakan kang adlaw
Ang kada pasi.

Nagapamaypay.
Nagapang-agda.

Dayon dakup kang pulo
Nga human sa inutod
Nga sanga kang pinili nga kahoy.
Ginhurma nga karaptan
Agud ang tarum
May sang-itan, kag
Dali makatipon.

Nagapamaypay.
Nagapang-agda.

Nga gutrabun agud may anihun
Kag ipagaling hay darawatun
Agud pag-uli sa balay may tirig-angun.

Rosal

Mayo run liwan.
Amat-amat nga nanaringsing
Ang nanarisari nga kabulakan
sa amun hardin.

Sa paglaaw ko sa bintana
Una ko natalupangdan
Ang pagpamukadkad
Kang rosal.

Bulawan ang tunga
Nga ginapalibutan kang rabong
Nga mga sipad nga puti
Angay kang gugma mo nga putli.

“Sa masunod nga pagpamulak,
ako magabalik.”

Mga tinaga nga imo ginbuy-an
Sa paghawi mo kang akun buhok
Kag pagbutang sa akun talinga
Kang rosal nga imo gin puksi.

Nagapangamyon.

Daw baratyagun ko
Kon may dapug, kang pagduut
Kang imo mamara nga bibig
Sa akun ginabalhas nga dahi.

Pira run man gali ka bulan
Halin kang ikaw nanakayun.

Palangga, uli run!

Kay kon daad adlaw-adlaw
Nagapamukad
Indi man daad ako paghidlawun.

katipunan

instead of a bus window, the door
            -less jeepney doorway
                        invites rumination about this
                                    avenue of struggle, not anymore
                        the conquistadores-versus-indios type,
            but between classes
                        in universities catering
                                    to same different categories
                        of the elite, varying degrees
            and gradients in the spectrum
                        of corporate and trapo, private and public,
                                    car-brain and nepo-diskarte;

here, rather than glass, an absence serves
            as barrier between observer
                        and reality, nostril
                                    and spirit, eardrum
                                                and rhapsody, gaze
                                                            and vision, skin
                                                                        and atmosphere, humachine

                                                            -system

                                                                        clogged less by hailed angkas
                                                and pedestrians along misanthropic sidewalks
                                    than by hired grab and big-shot SUVS; but beyond
                        these abjections, a prognosis amid
            the hour-long traffic jam:
                                                            a silver outline of the pollution cloud,
                                                glimmering like a gnash of lightning,
                                    as if scratched by a copper coin, a nano-
                        moment of pyrrhic euphoria:
                                                                                                a ferrari,
                                                            its wild horse-power neigh
                                                tamed to a peeved whimper,
            lagging behind
                        this yet-to-be-phased-out jeep,
                                    seen from my VIP seat (not from
                                                a bus window but live)
                                                            by the doorless
                                                                        doorway:

Ingat

Maglakad nang nakayuko
Kasi mabuti pang makabangga ng tao

Kaysa matapilok sa tae. Ayon
Sa estadistika, may dalawa't kalahating

Por cientong tsansang ika'y mabubugbog
Ng taong nakabangga, at sa sangkapat
Ng naturang tantos naman, kukuyugin pa

Ng umaatikabong resbak. Samantala,
Siyamnapu't anim sa sandaang pagkakataon,
Itinatakwil ng lahat ang sinumang

Nakatapak. Samakalawa, maipapaalala
Ang kamalasang ininda at magreresulta
Sa asar-talong malas na magkakamit

Ng gulpi-saradong kumpiyansa. Kumbaga,
Darating at darating din sa pagkadurog
alinmang babasaging angas. Mainam nang

Sa susunod na lang pumalag. Ipagpaliban muna
Ang taas-noo kahit kaninong tikas. Huwag
madulas sa sanaw ng takla, ni matisod sa tibi.

Ika nga: Ang naglalakad nang nakatungo,
Walang baling makararating sa patutunguhan.

Implikasyon

Mag-install ng app

bago maka-akses ng freebie

Magbayad ng toll

bago makadalo sa komemorasyon sa Luisita

Magpa-gas

bago makapag-protesta kontra sa mga kartel ng langis

Manamit nang maayos

bago usigin ang mga sweatshop

Mag-aral sa pamantasan

bago kwestyunin ang edukasyong kolonyal

Magsaka

bago kumain
         nang literal na makatindig kontra-pyudalismo

Magkampanyang elektoral

bago problemahin ang bukrata-kapitalismo

Mag-self-care via konsumerismo

bago magkaroon ng sigla at sigasig
         sa pakikibakang anti-imperyalista

Lumahok muna at samantalahin ang diperensya
ng mga estrukturang mapagsamantala

bago makalas ang mga ito, makapanawagan
         laban sa pagsasamantala, at makabuo nawa ng bago