Issue No. 4

Bureau

Winter: tasked to catalog
the repugnant organa, 
the deathless contents 
of each tiny drawer: 
honey dipper of sweet tar, 
sweet feather. Discarded
clovers bundled in bows, 
made of spindly things 
plucked from combs. 
Discordant units of four. 
One pair hooves, 
cloven. Lines of drywall
cut with each hinge 
flung off each door
of each lonely 
house. They take shape 
not in pounds but decibels.

Ilang-Ilang

Place that eludes olfactory
Rivers muck up the holes 
Bone black sounds of static
Dubious of displaced herbalisms
How does one love the flower 
Of flowers within the citadel 
Built by an epistemology to justify—
City of recalcitrance 
In vertebrae and dreams 
Oversaturated geography 
Marching with the reticular
Delirium of embrace
Tangles of invasive species churn 
Beneath the clavicle: all those blossoms
So unpink they are white
I must name every undone severance
A miracle or a rain 
Check belly-up on a bed 
Of chlorine I floated 
Feigning bloated body 
I waited

Silent Song

These days, lapses as warm saunas, stretch maternal. 

Long gone the forging, the hammer to the screw. 

How many holes are there in a straw?

Well, define hole. Perhaps, invite the Razor over for drinks. 

You asked what the thing was. I said, “aglet,” knowing. 

Upon threading it, the leash followed the head.

I loved the tadpoles as my own. I could not bear to

bear to witness the great loss. The turtles had to eat.

Autumn, time of bestowing presence unto myself, 

brought the absence of thrashing children.

Ang Araw Bago ang Kaubusan

Paroo’t parito sa kanyang selda
ang huling nalalabi ng kanyang lahi.
Pambihirang araw: tanghaling tapat,
at pinapayungan ng mga magulang
ang kanilang mga batang 
kinakakalampag ang mga rehas, inuudyok
ang alam nilang hindi sila maaabot. Hindi sila makakagat,
masasaktan. Sa sandali
na makikilala natin siya, sa video, halata ang asinta
sa kanyang bawat hakbang. Hindi kaya’t dapat sanay na siya 
sa ganitong pangyayari, na tuwing tag-init 
ay wala siyang aabuting
siyesta dahil walang pasukan? 
Wala sa paaralan ang mga bata: naroon sila sa danaw, naliligo,
habang tuluyang tinutusta ng araw na doble ang sinag sa kanilang balat
dahil sa kislap mula sa tubig; o nasa mga kalsada sila, pinagbabato 
ang mga ibon at magandang mga sasakyan. 
May ilang bata na nandito, tinatanaw
ang iba’t ibang hayop habang hawak ang sorbetes 
at kamay ng kanilang mga magulang na hawak ang payong. Habang patuloy 
ang paglalakad ng hayop na walang dulong natutunton
habang paroo’t parito sa loob ng kwadradong kulungan.
Hindi lang din siguro tunay na mapapanatag 
ang dulo niyang kalahati, ang kanyang tigre na kalahati, 
handang lumundag kahit na halata ang pangangayayat
sa kanyang mga binti— ngunit pinipigilan siya sa kanyang bangis
ng kanyang pasensyoso at maamong ulo, ang aso niyang ulo, 
na walang-sawang binabaling ang tanaw 
mula sa mga nakatitig. Hindi nabura ng mga taon ng kanyang pagkakasilo
ang hiya mula sa kanyang balat. Kung pangkaraniwang init sana, 
malamang tinitiis na sana ang araw 
ng mga taong nakatingin, kaya’t dalawa 
sa tatlo sa mga paslit na nakatanaw ang magkakakanser sa balat, 
sakaling abutin nila ang pitumpong taon. Ngunit isa ito sa pinakamainit
na araw sa kasaysayan nitong mga taong 
pinanganak sa lupang ito kung saan
tila ang tubig na bumubuhay sa iyo’y
gusto ka ring patayin. Baka ganito ang pagtrato
sa kanila ng lupa dahil hindi naman talaga sila
taga-rito, mga anak ng dumating mula sa isang bayan
kung saan malumanay ang init ng araw, at malayong
mas malamyos ang simoy ng hangin. Siguro nagmula dito
ang kanilang pangangailangan na amuin ang buong mundo,
sa pagpangalan, pagkulong, pagluto, paghamak, pagtala,
pagvideo— gayunpaman ay hindi na natiis ng hayop 
ang kanyang inis sa mamang hawak-hawak
ang isang kamera na kasinglaki ng kambing at patungan
na parang sungkod, at dahil dito binilinan ang mama
ng apat na butas sa kanyang pantalon at puwet bago
dinampot ang hayop, pinagpapalo, 
at naglaon hinayaang mamatay sa init.

Kutsilyo

Gusto ko yung may talim na masusugat 
ako sakaling mamalikmata ako. Gusto ko 
yung masyadong malaki, halos hindi magkasya 
sa aking kamay. Yung may sapat na kapal 
ang likod, na tumatama sa aking daliri
nang magkakalyo sa paulit-ulit na pagtadtad.
Na kapag nilapat sa gulugod ng manok 
ay wala kang mararamdaman sa paghiwa. 
Gusto ko yung ako ang magpapakalawang sa katawan, 
yung sasakit ang aking pulsuhan
sa paggamit, na sa tuwing dadating ang panahon
na kailangan ko na itong hasain, kahit anong ngawit
ng aking braso sa paulit-ulit na pagkiskis, 
pudpod pa rin, hindi na muli mababalik
ang unang talim. Gusto ko yung kakaiba ang hugis,
tulad ng gamit ng napanood kong chef
na ‘di-gaanong komplikado ang niluluto sa mga palabas
ngunit naaaliw ka sa kanyang biro. Kailangan mong tumawa
kapag binibiro ka ng isang taong 6’5”.
Wala nang palabas ngayon ang network na iyon 
dahil hindi daw sila patas magbayad. 
May isa silang palabas na inutusan
ng kanilang boss ang natukoy kong chef na hasain
ang kanyang kutsilyo. Isipin ang kapangyarihan
na kailangan mong taglay nang mautusan ang isang mama
na halos isa’t kalahati ng iyong bigat, sobra ang isang ulo
ang lamang sa iyong tangkad, mama na
hindi mo maaabot nang makaganti sakaling maisipan niyang
saksakin ka, gayun na lamang ang haba ng kanyang abot, na kunin 
ang iyong mga kutsilyo sa iyong bahay at hasain. Kapangyarihan 
na nakasasara ng kumpanya. Pabilog at pababa ang kutsilyo
ng chef, yung ganoong hugis ang aking nais, 
gusto ko yung ibabaon sa aking gilid sa loob 
ng aking kabaong manglaon,
nang mabungkal pagdating ng panahon
ng mga mananaliksik, makalipas ang ilang libong taon,
nang akalain nila na ito ang ginamit
kong sandata sa digmaan, o ‘di kaya’y isiping
isa itong kasangkapang pangsamba.

Ang Sandali

Tulad ng kay Mary Szybist

Para kay Coleen

Kita ko sa iyong mata ang lalim
na iyong sinisid sa tanghaling-tapat.

Lalim na abot-balikat,
abot-sinapupunan.

Pambihirang lalim
na hindi aakalaing matataglay 

ng isang balde,
pambihirang balde.

Pangako ng Panginoon,
hindi na muli malulublob

ang buong mundo sa tubig.
Kung paano na muli

mananampalataya sa mundo
na sa bawat pagpiga 

ay tubig lamang ang binabalik.
Mula sa tela,

mula sa dibdib.
Gusto kong ibalik sa iyo 

ang naglisan
sa di-matumpok na sandali, 

tulad ng sandali na hinila ko
mula sa iyo ang iyong dala 

at hinandog sa iyong
nag-aabang na mga kamay,

basa sa sarili mo mismong
likido na pinambalot sa isang mundo.

Kung paano ko ba 
masasamahan ang iyong dalawang braso 

sa pagpasan ng mundo 
na wala na riyan.

Ang tanging pagkakamali mo    ay tingin mo masasaktan mo ako 
                                                               sa wikang hindi ko inaangkin. 
Makikilala mo rin ang titik nito kung pumasok ka man lang sa tahanan kong nasusunog. Makinig 
ka:                     walang nagsasabi na ito 
ay paninilab.               Alam mo ba ang pakiramdam na magsimula ng apoy 
                                   at pagkatapos ay maging ito? Akala ko rin. 
Sana pinagmumultuhan na ito. Parang nalilimutan ko na rin 
kung paano maglakad. Nagbibilang ako: kaunti lang      ang araw natin. Alam niyo naman ito: 
isang paa 
                                   tapos ang kabila, at kapag ako’y tumanda: 
                                                isang paa tapos ang kabila, hawak ang kamay sa 
nabubulok na kamay. Sumasayaw  na ako muli. Tendu rito sa baldosang ito. Tendu roon sa 
baldosang iyon. 
Tendu tulad ng punas.                                        Sukat ng kuwarto gamit ang katawan. 

            Iniiwan kong bukas ang bintana para sa mga aswang, sa kanilang dila, pakpak, at uhaw— 
pag-ibig sa bangkay na hindi namamatay. Tumayo ka sa may puno ng rambutan
            at makikita mo ang katawan kong dalawang-katlo; kada umaga magigising ka bilang araw 
at ako’y lunod muli                              sa apoy. Masdan mo nga kung anong ginawa mo, 	
                                   umaapaw pa rin ang usok dito.  Naglakad ako at nagbilang: 
hindi ko alam kung ano ba dapat ang titingnan ko. Sarado na ang mga tindahan; limang minuto 
akong nag-abang ng jeep
            na hindi na darating.       Kita ko si Choco sa tabi ko      hanggang siya rin ay pumanaw 
sa idlip. Minsan, 


            masyadong mahigpit ang kapit ng aso ko 
            at iniisip ko na hindi ako 
            ako kundi isang ibon 
            o ipis sa bibig pagkatapos ng habol.
            Gutay-gutay at buhat sa dila
            bilang regalo, bilang  Tingnan niyo po, 
            ginawa ko ito para sa inyo.                              Ano bang kailangan kong pansinin dito? 
Kung gaano kahaba  
            na ang damo, kung gaano kakapal ang mga puno 
            ngayo’y walang dumadaan? Kung gaano kaingay pa rin            ang mundo 
                        kapag ang hukag ay ang nagbibigay laman? Kapag sumasayaw ako,

ako ay ang Adarna ni Stravinsky. Nakasakay ako ng lobo sa gubat. 
Ang sayaw na ito ay digmaan. Kamay mo sa akin 
                                                                          sa bawat arabesque, 
                                                                          sa bawat pas de deux. Kumurap ka 
at sa isang idlip: 
muling tumatayo ang higaan hanggang bubong. Muli at muli            ako’y napangiwi 
dahil wala kang sugat na maibibigay sa akin      na hindi ko na naibigay sa sarili. Ang tingin mo
                        ang unang pagkakamali: 
                                                kung gusto mo akong silaban, hanapin mo ako 
                                                sa dupong. Harapin mo ako sa abo. Hawakan mo ako, kamay sa 
                                    bulok na kamay.
Huwag mong kalimutan na ang bahay na ito                ay tahanan ko. 
            Diniin ko ang aking paa sa lupa. Alalahanin mo ako 
habang inaalala kita. Matumba man ang isang paa                                 at pagkatapos ang buong 
katawan, alam mong madali lang akong                       hanapin. Idiniin ko ang tainga ko 
hanggang marinig nito ang tagong ugong, 
                        ang ungol ng tiyan ng lupa. Hinahanap mo ba ako? Akalain mo 
                        na sa tagal ko na rito, 
                                                magiging mas magaling na ako. Waltz sa kamay ng 
multo,              sa kamay ng kamay na walang makapitan. Masdan mo man
ang salamin                              at ito’y mananatiling malinaw pa rin:
                                                                                                            Ikaw. 
Pagkatapos ng lahat na ito ikaw pa rin iyan. Parang laging masyadong maliit ang bahay na ito
            para sa katawan na ito. Parang laging masyadong malaki ang katawan na ito para sa puso 
na ito.            Hindi sa hindi ko sinusubok lumayas. Hindi ko kaya. Kita ko 
            ang puno ng rambutan            at ang aso ko at ang bintana at 
            ang rambutan. Firebird at ang kaniyang prutas;
ang kaniyang magpakailanmang prutas. Tumatanda si Choco, bumabata, depende
kung naalala ko pa kung ilang oras na ang nakalipas. Nakikinig
ka ba:               walang nagsasabing nakita ka nilang      magpa-apoy sa sarili mo. Ako ay 
sumasayaw. Baka sakaling makita mo ako. Baka sakaling            wala itong kahulugan
sa iyo. Sa tingin mo ba                                       ako’y nakirot? Ako rin 

ay tumangis sa nakaraang prosa. Ang katawan na ito     ay tutubo at mamumukadkad
sa dumi. Tumayo ka sa ilalim ng rambutan at tingnan kung paano bumubulaklak 
ang kanilang mukha,                            ang kanilang mukha takip ang tamis,
nang walang hanggan. 		 
                        Ako ay kawalan                        hanggang ako ay nariyan.
Ako ay nasa lahat ng lugar sa lahat ng oras. Ako ang apoy,                    ang lupa, 

at ang saksi. Ay,            mundo, 
sasabihan mo ba ako     kung ako rin               ay nagbago na para sa iyo?  
Kung ang lahat ay maaari pa ring umiral,               may susunod pa ba rito at
hindi pa rin ako               maaaring matunaw?

i. hazard
      
we have to imagine it:
            a satellite, in its secure orbit, shivering.
            below: whistling, infrared, westward:
            frothing about the neighbors’ banana trees,
            frenzied. the telenovela, still somehow
            louder than the braying strays. waves
            press in, the banner rolls out—no class!
            goes the first count, the next is the exhale
            of a match. the walls begin to sag beneath
            the sky, betray waterproofed courage.
            a seasonal faith mumbles to the altar.
the wind arrives before we. imagine.
      
ii. disaster
      
in between lifting the pieces
of this household—quick, the albums—
we are drawn to the spectacle
outside the window,     now at
our door. the banging of distant                            somethings
and the rushing of        rivers and the overturning
and all,      about,          above.                rat piss,                tarp,            fences,
the presence      then     absence of,                     the unbearable
slowness of        the                  end.        what are stairs
without a roof? our lungs steel
as our hands forget themselves.
the bared neighborhood communes in
each other’s knee-deep
fear, since this is the way
we know not to
                         drown
      
iii. tragedy
      
for miles and miles is mud.
even the bottled water in the evacuation center
tastes like it. the mud is intractable,
and nothing is distinguishable in its throes:
pant leg, motorcycle, debris,
chests, figures, we,
mud. nude and noiseless,
save the children. the mud
clumps and splatters on the papers,
nameless. the paddling dog is
better remembered; they,
unsure that they are of this earth,
to mud we are made to return.

M—, I believed you
when you promised
you once saved a girl’s
life by telling her
that drowning adds
ten pounds to a corpse.
It hasn’t stopped
raining in Manila. I haven’t
eaten rice in a week.
Contrary to popular belief,
organic matter putrefies
twofold slower than flesh
in open air. The pool water
did not turn my hair
green. Take a wild guess:
how long before
the discovery
if I stop resisting the sea
the way it can’t break
before city anymore?
When I didn’t know
any better, I told you
I refused
to go back to a world
where things didn’t
know each other.
This is why
I’ve always kept one foot
in the bluest brine.
If you’re there tonight,
tell me again
that girls are
more than bloated blue
bodies—that I’d be
miscast as a collapsed
lung. Remind me
that breathing is
involuntary while
my ears fill with
water in the dark.
Insist on your idiot
chemistry and flattering
colors for the dead. Please
speak very loudly.

hindi makaakyat ang mama sa ikaanim na palapag
may bala sa kanyang hita at dugo
sa bibig

kung ang bibig ay bansang hiniwa ang ugat at ang dugo’y maharlikang nayon

ngayon nangangapa sa patay-sinding ilaw
habang pinupukpok ang ulo ng panibagong pasakit. 

hindi makaakyat ang bata sa ikaanim na palapag dahil pinintahan siya ng pula
ng amang gumagawa ng pera

            mula sa kamay ng bagong heneral
            mula sa bibig ng kalansay

tatahol ang kayang tumahol at luluha ang lahat ng pinilasan ng karapatang magsalita. 

bata ka pa pero kaya mo na
bata ka pa pero kaya mo nang

            paapuyin ang bituka para isuka ang
            pinipilit nila. 

bata ka pa pero kaya mo na
bata ka pa pero

            kaya mong amuyin ang sangsang ng
            ikaanim na palapag; hindi mo nais

malaman kung paano sila tumingin sa baba dahil

bata ka pa

            at may mga hagdan na sinusunog
            para gumawa ng panibagong bansa. 

bata ka
bata ka ngunit hindi bata
bata para kalasin
ang lumang tanikala
bata para alamin ang
bata para sa bansa.

buntag sa usa ka asymptomatic

Sa pagtuktogaok sa mga sunoy, 
Madungog pod ang agulo sa mga iro. 
Sa pagkanaog sa mga umagak sa ilang 
Gibatogang mangga, moduyog pod 
Pagsakdap-sakdap ang mga kwaknit. 
Sa pag-ikid-ikid sa mga itik 
Sa yutikon nga lapok ang mga baki 
Ug pakra magsugod pod 
Sa ilahang litanya. Sa pagkanta-kanta 
Sa mga tamsi ibabaw sa tambis, taghoy- 
Taghoyan sila sa mga siloy 
Nga gatugdon sa atis. 
Sa pagtuyok-tuyok sa mga pati 
Sa lapad nga wanang, 
Ang kukok mosugod na pod 
Og kurokok sa kawayanan. 
Ug ako, dia sa akong kwarto, galukob 
Sa habol nga namungingi sa laway 
Sa kalisang, naglantaw-lantaw 
Sa grasya sa maayong buntag.

Kudkoran

Sa una, mag-atang gyod ko kon magluto 
si mama og biko o dili ba kaha budbod.
Basta magsugod na gali si Papa og
kagod sa lubi, muangkas gyod dayon
ko sa kudkoran. Mulingkod sa iyang luyo 
dayog gakos sa iyang hawak.
unya muhuwat nga muingon si papa,
"Nak, gunit pag-ayo ha, kay manlarga nata." 

Karon, nagsigi gihapon og luto si mama 
og budbod ug biko. Nakat-on napod ko
unsaon pagkagod sa lubi. Apan, wala na 
ang kudkoran.Wala nakoy maangkasan.
 Magaksan.

Sukad atong miingon si papa, 
"Nak, gunit og pag-ayo ha, 
dili na baya magdugay si Papa."

In the middle of the Pacific, 
A junkyard for what 
Allows this modern life. 

Another, a plastic bust 
Facing north, frozen 
In time by the white 

Darkness of the Antarctic. 
It's one thing to define 
Fragility by creating 

Things set for permanence. 
Or to say: we were here. 
But it will yet be 

The better demonstration 
Compared to the promise 
Of architecture, its lasting 

Provisional: you 
were never really here 
until the next one burns.

for Esperanza

O, to join this round of dominoes and play
poorly. To play so poorly and have to pick

from the pile. To find the shirt from Christmas.
To have called you about it. To call you

now. To tell you the candy was good.
To hear you forget most things except

your cards, our bungalow home,
the original cast of Hawaii Five-0, your every

Sinatra song, Washington in the spring, and
my name, so instead to tell you

again. The candy was good.
To lie that it’s finished. To keep closed the box

in our kitchen drawer for two more years.
I should have called. To never touch chocolate again,

or try. To win, and to take it all, as winners do.
To have won with you. I should have called.

About my blank pieces. About my devastating
final turn. About mom’s fifty-peso bonus.

To feel the rounded grass under my shoes.
To not have to. To hear prayers of thanks instead.

I should have called. Should’ve told you about 
your reupholstered sofas. Our new orchids.

The domino game’s actual rules
we never played by. The movie I watched

before I heard the news.
I should have called about that.

To be distracted again during the litany.
To recite names I do not know.

To not say yours. To hear it anyway.
To believe it held true.

Svalbard

            Deep inside a mountain on a remote island in the 
            Svalbard archipelago lies the Global Seed Vault. 
            It was designed as an impregnable deep-freeze to 
            protect the world’s most precious seeds from any 
            global disaster and ensure humanity’s food supply 
            forever. The Global Seed Vault, however, has been 
            breached after winter temperatures sent meltwater 
            gushing into the entrance tunnel.

Larawan ng kilabot: ang pagsibol
ng mga binhi sa pasilyong binaha
ng natunaw na niyebe. Maaari palang
dahon ang mag-andap sa halip na yelo.
Kagaya na lamang ng gulat
ng mga dalub-agham sa pagkalusaw
ng permafrost, ng laging-andap,
ang gitla nila sa mga punlang nag-ugat
sa mga uka ng yungib, sinisipsip
ang anumang mineral na naipon
sa alikabok na nalimot sa mga munting
guwang, dahil kahit dito,
sa imbakan ng lahat ng naitatanim
na halaman ng mundo,
ay walang makatukoy sa uri at lahi
ng mga halamang umusbong.

Minsan, pinanood nilang dalawin
ng mga reno ang yungib, at pinanood
na simutin ng masisiba nilang gilagid
ang bawat huling dahon, tangkay, at ugat
hanggang muling pagharian ng tining
ng mga bato ang bukana ng imbakan.

Pagsapit ng tag-araw, dagsang muli
ang mga turista sa mga liblib na bagnos
ng pulo ng Spitsbergen. Sa isang talampas
na halos hindi nadilaan ng niyebe,
may dalawang dayong umidlip sa lilim
ng punong mag-isa sa gitna ng damuhan.
Naalimpungatan silang gutom.
Pumitas ng tig-isang bunga,
sa mga sangang kahugis ng sungay ng usa,
kumagat, at biglang dumanak
na dagta sa kanilang mga kamay
ang itim na tubig-alat.
Madali nilang dinura ang mapapait
na buto, ang bawat isa, may nakaukit
na mukha ng nalulunod na bata.
            
            
Sa Loob ng Isang Dantaon Pagkatuklas ng Buhay sa Ibang Planeta
 
alinsunod kay Matthew Olzmann
Hindi naman talaga pagkamuhi ang tiyak
na nagtutulak sa atin, mas silakbo ng kutob
na dapat iligtas ang sarili. Sa lumang mundo,
nangungusap ng sigalot ang mga kibál na narra―
mga tsinelas, sandalyas, matitigas na bótang
nagbabaysak sa buláos mulang ilog o latian,
kundiman palayang pinagtamnan ng mga bomba―
sinasapit ng pahingalay sa makakapal nitong ugat.
Minsan, maging ang mga basag na bayugo
ng makatang paurong na inilakad ang mga tuhod,
habang nag-uusal ng salin ng Litanya Laban sa Pangamba.

Sino nga ba ang hindi makasisilip ng alindog
sa buwan, balahak at kinang, dumadaloy
sa pagitan ng mga kukób na daliri ng mga duklay?
Ipinulak din paglaon ang punongkahoy, naging
gitara sa kamay ng nabuburyong na sundalo,
o marahil ay sulo sa kamao ng mga rebelde,
o kung hindi ay tungkod ng nakayapak na monghe,
at ang patpat sa kagat ng alagang aso
ng nagdaraang turista.

Hindi nga, hindi muhi
kundi pangangailangan, ang pag-asam
na iadya ang sariling laman sa pagdurusa, wala
kundi ang malalim na pagkahayok ng katawan
na matubos―dinamita sa gasang, dukót na inakay
ng kalaw, Ahenteng Kahel na iniunos sa mga bukirin
mga gubat mga sapa. Makinig: ang huling gadyâ
ay pinatay sa tisikong kapatagan upang durugin
ang mga pangil nitong garing bilang lunas
sa tumutubong tumor sa gulugod
ng anak ng pangulo ng Tsina.

Hindi kalawang ang hangin, hindi
nagsaasupre ang mga ilog, hindi tayo
naninirahan sa makikitid na bula
ng kahinga-hingang hangin sa buntalang dinayo
sapagkat nasuklam tayo sa daigdig.
Nang matuklasan nila ang mga hayop
na sumunlad sa ilalim ng yelong talukab ng Europa,
malapugita, pawang palikpik at alumpihít na galamay,
at may mahahabang sungay na malagaring
ay pinalakaya natin sila. Una, sa ngalan ng agham,
at pagkatapos, sinimot ng mga lambat
ang pusikit na karagatan sapagkat ang durog
nilang mga sungay at ang pinagulang nilang katad
ay mabisa umanong gamot sa namamagang kalansay.

Ang suliranin, lagi, ay ang laman,
ang banta ng huling hininga, ang labahang
nakakarit sa lalamunan, tulad nitong mga sundalo
na umaahon sa mapuputing hagdanan,
nakatutok sa atin ang mahahabang riple.
Kapag tinadtad nila tayo
at ang mga hawak nating karatula ng pagtutol
sa paulit-ulit na pagkalipol ng mga hayop
ng mga buháy na punglo, ni walang suklam,
ni walnag poot ang kanilang mga mata,
ang takot lang na bumubulong-bulong sa tainga
na baka mapuksa rin sila
at kung gayon, sige, kayo na lang, mabuti pa.

Fiesta Alone

Bougainvillea branches carpet Molo’s streets 
in petals, thrilled by people’s absence.
Today is Flores de Mayo and the air is sweet
while I walk below the fiesta decorations,
alone— alarms from ambulance sirens cut
the silence, snapping at
my gaze in a second,
until I reenter this city:
 
Bodies cover Molo’s streets and my people
are absent. It is Flores de Mayo and ambulance sirens
sing in the great cries of Reyna Elena.
Walking below the fiesta banners, bearing sighs
in smothered faces, stored inside starless skies, left
to fall from my city like petals;
an aftermath to coughed up confetti.
 
Today is Flores de Mayo, and I enjoyed
fiesta decorations, while ambulances ferry our absence.
The scent of air in Molo is sweet, like medicine,
while bodies cover Iloilo, my city, like petals.

#DalgonaCoffee

I do not [might not] shatter
the glass when I whisk
the coffee into a galaxy
of balloons rising into anthills
of clouds,
then [likely] to deflate as a star does
before explosion.
 
Instead pin pricks clink; it’s the whisk.
Or is this [the glass] already broken?
 
Instead I move on to milk,
the minced stars ready
to be too hot for its [their] own good.
 
Instead I pour it [the foam]
as one would hold a bomb,
one wire partially cut.
 
Instead I post the picture, caught too many times,
to receive an answer to
is this okay?
to which the answer then
waits instead

Piniliay 2022

Nangita og biodata si Nanay
Ug duha ka 2x2 picture
Aha daw mapalit ang ingon ato
Nangutana ko kon ngano,
Tubag niya, nangayo
Ang usa ka higala,
Baylo ang sinimanang kuwarta.
Ang kinahanglan lang mangitag lugar
Arun sab-itan 
Ug nawung
Sa anak
Sa usa ka
Diktador.

Halalan 2022

Naghahanap ng biodata si Nanay
At dalawang 2x2 picture
Saan daw may mabibiling ganoon.
Tinanong ko siya kung para saan
Ang sabi ay hinihingi ng isang 
Kaibigan
Kapalit ay lingguhang sahod.
Ang kailangan lang ay maghanap ng lugar
Para kabitan at sabitan 
Ng mukha
Ng isang anak
Ng diktador.

Ráya

Para kay Eda

Katulad ng gabing dumakot
ang talukap ng dilim
sa palahaw ng bulalakaw,
isinilang ang unang alitaptap
sa sanga ng ambrosya
sa aming bakuran,

ganito ka rin dumating
noon sa mundo,
pumunit ako ng bahaghari
sa katatapos na ulan,
isang bagay na ang kapalit
ay ang aking gunita

kung paano kalimutan
ang magtampisaw sa ulan
at tumanghod sa kawalan
sapagkat akay kita
sa aking bisig,
kimkim ang hiwaga ng langit.

Pilat sa Balintataw

Para kay Pauline

Patibong ang lahat ng gabi
laging pipiliin ng mundo ang bangin
ng mapayapang himbing
ngunit sa dalagang ina,
ang mga katiting na panaginip
habang hele ang naalimpungatang anak
ay pilat sa balintataw
na walang hapding liwanag o dilim.

Ang Salamin ni Lola

Para kay Pilang

Sakramental ang kristal
Sa tuwing tumitingin
Nang hindi napupuwing,

Eternal na lagusan
Sa iyong pagninilay
Ang hiwaga ng mata.

Nananampalataya
Ang gunita ng wangis
Sa lirip ng salamin.

Tanging gintong silahis
Ng araw ang nagdilig
Sa natatanging binhi.

Sumibol ang bulaklak
Na hindi nalalanta,
Ang puso ng diwata.

Unawa

Kailangang intindihin kung bakit
hindi ko pa magawang palitan
ang natungkab na bubong
kahit matagal nang lumipas ang bagyo.
O bakit hanggang ngayon
ay sira ang seradura na winasak
ng magnanakaw isang gabi
na kaysarap ng aking pagtulog.
Kahit ako'y nagtatanong kung bakit
pingas pa rin ang tasang paborito
na timplahan ng kapeng walang pait.
Nasa lababo ang bubog ng baso
na may latay pa ng labi mo.
Kailangang intindihin kung bakit
dapat makisangkot sa usapin
na di lamang pampuso. Hindi man
dapat pagsawaan ang pag-ibig
ay kayhirap dalhin sa dibdib
ang ginagatungang ngitngit
ng araw-araw na pagpihit ng sandali
sa natitinikang hininga, at kayhirap
lunukin ang mga eksena ng buhay.
Hindi na ito usapin ng pangungulila.
May mga hindi nakasasanay na kwento.
Tungkab ang bubong, sira ang seradura,
pingas na tasa at basag na baso.
Hindi ako kumikilos. Hindi makakilos.
Sa pananatili ay may ayaw nang maulit.
Kung usapin man ito ng puso
O ng buhay ngayong kay ilap tumahimik,
susuko ang mga walang makakapitan,
lalong higit kung hindi mo ako naiintindihan.

Kalbaryo

1
Nakahiga na naman si Inay
At hirap bumangon, sa kirot
Na dala ng lamig, may init
At lunas sa paghagod sa binti,
Sa kulubot na kamay, sa balakang,
Ito lang ang magagawa.

2
Gusto kong isuka ang tula
Gaya ng gustong ilabas
Ang lahat ng nilamon ng bagong taon.
May langgam na ang kalamay,
May amoy na ang paksiw na pata,
Matigas na ang suman at biko,
Malamig na ang sinabawang sotanghon.

3
Takot akong takasan
ang mga eksena ng pagpapahid niya
Ng kung anu-anong ointment.
Kahit kumakapit sa sariling balat
Ang amoy ng katinko at salonpas,
Basta nakikita ko siya nang paulit-ulit.

4
Lahat ng pagkaing nilipasan,
Sa isip lamang ang pagtanggi.
Katulad ng tula ay walang pagkapanis
Sa tulad kong gutom sa nakahain -
Pagkain, salita, pang-unawa.

5
Nakahiga na naman si Inay.
Naluluma na ang hain sa hapag.
Nagsasawa sa tula.
Nananatili akong anak.
Nananatili akong gutom.
Mananatili akong makata.

Ano daw ining pungaw na minalakop?
Girumduma su mga oras na kaiba ta ka mag katubay, magkakugos, 
      nagsasama sa imbong na tao kan hawak tang plos
Napaparong ko pa su hamot kang buhok mo habang naka handig ka sa takyag ko
Sige padaba, himati-a, dangoga ang kaskas kan pulso kan daghan ko
An lambang dila na minasabod buda an lambang ngabil na dai minapugtasan
Lindok kan mga hadok, kitik kan kada hapiyap
Mga hinghing ki pagkamuot sa sakong talinga
Ta’no itago mo ang lawas mong imakulada sa irarom kan tamong?
Sagin na si Birhen Maria sa sulot na belong tamong na may kugos na ulnan
Tuninong ang gabos sa kugos mong minasagang sa ribok kan kinaban

Ang Bigat na Kaya Nilang Dalhin

Malayo pa lang, batid na naming 
tig-isang pawisang timba 
ang itinaas nina Tita Baring, Tito Boy. 
Limang pilapil ang itinawid 
nila para umigib ng tubig Nawasa.

Kanina pa kami naghihintay 
ni Nannette. Naninilaw na 
ang mga mata namin sa 
kapapaligo sa tubig-poso. 

Pati damit, pati ngipin. Dilaw. 
Inggit na inggit na kaya 
nilang balansehin ang bigat 
na kaya nilang dalhin.

Nang malapit-lapit na,
nabawasan ang aming saya. 
Kalahati na lang pala
ang tubig sa timba. 

Basa rin ang mga buhok nila.
Nahimalusan ang mga mukha
Dumilim ang mga damit. 

Walang mas mabuti pang gawin
kundi bumalik sa pamumulot
ng nangalaglag na aratiles.
Maghintay sa lilim, manginain
at huwag ipahalatang mapakla
ang mangilan-ngilang bungang
pulang-pula.
      
      
Hindi Mailatag-latag
 
Carabao Island
Mahirap magtapang-tapangan 
at magpigil sumuka, bumigay
sa pagkaliyo sa dagat na itim 
na kubre kamang hindi mailatag-latag 
nang maayos, patuloy na pinapagpag,
lumalapad, lumalawak gaya ng kadiliman.

Humahampas ang mga alon, 
minumumog ng sungki-sungking bato
sa gilagid ng aplaya, pinakikislap. 
Bawat pagsalpok, pagbanlaw
pinalilitaw ang mga hugis na hindi kayang
ilarawan ninoman, noon pa man. 

Hindi ko maiuwi ang mga harayang ito.
Hindi ko na mababawi ang tapang 
ngayong biglang naging matarik na pader
ang alon, tumataas at hindi maaakyat.

Patuloy lang ang paghampas ng dagat
sa mga paa, binti. Nakangingilo ang lagaslas.
Minsan may atungal na maririnig, o baka paghuni,
sumisipol ang hangin, nagsusumamo 
humihiling ng kung anong panalangin, 
kung anong kayang ibigay 
ng sikmura o ng bangka.
      
      
Bago Kita Ihatid Mamaya
Binagalan ko ang paghubad ng damit. Bahagya lang
ang pagpihit ng gripo. Pinilit ang sarili na hindi mag-ingay.
Para maisaulo ko ang bawat pagkaluskos ng backpack 
na kagabi mo pa sinisidlan ng pang-isang linggong
damit. Para marinig kong naiinis ka
dahil hindi man lang ako tumulong. Para
tahimik kong mapakinggan kung may bigat
ang bawat yabag mo.

Itinapat ko ang kanang kamay sa tubig
na kanina lang, malayang pumupuno sa timba.
Sumumpa akong tagalan pa ang pagligo
bago ikaw. Bago kita ihatid mamaya.
Ipinaalala ko rin sa sariling huwag
madulas banggiting maligamgam na ang tubig.
Na hindi mo na kailangan pang pakuluin ang takure.

Walang Di Nagagantihan

Samantalang sakop at inuusig ng kaluluwa ang katawan, kung bakit narito’y nariyan ang ninanasa. Kung maaaring matapos ang paglalakbay, ito, matutuklasan, matitiyak lamang na wala tayong sinabi, sa daigdig. Ang pagkaulila ng pahina. Ang mga siyentistang tinatahak ang daan sa dating di-mawari. Imposibilidad ng mga hugis sa daigdig. Anong langit ang Hudyo o Muslim. O kolonyal. Kung saan titira. Kung saan mabubuhay, kung saan maghahanapbuhay. Panata ng bawat nilalang. At pasyon ng mundo. Kinopyang canvas ni Amorsolo, ang babae sa sapa. Dahil magwawakas naman ang lahat, bagaman wala tayo roon, wala ako roon, o ang naroon ay ako na ni hindi ko makikilala. Nakasalalay sa araw na iyan ang lahat sa atin dito. Subalit magpapatuloy ang uniberso. Ang lahat ng libro na nabasa mo. Ang lahat ng katawang nakilala. O kung ano ang inililihim ng aklat. O kung may ibubunyag ba ang buhay, sa huli, kung may huli, kung huli na nga ang lahat. Ang makunan ng retrato ang lahat ng kabuwangan ng mundo. Bakit ba lagi mong sinasambit ang daigdig na parang iisa ito? Hindi na ako makatulog kung gabi. Huli na ang mga bagay. Ito ang kalungkutan ng ispekulasyon: para saan? Naging mabuti sana silang makata. Para saan? At kapag iniwan ang tula, ngayong iniwan ang tula, ng tula, ng maraming Tagalog, katha ang Filipino. May nauuna at nahuhuli, at tinitiyak na iyan na lamang—ganiyan na lamang—ito na lamang ang natira sa atin. Hindi na ako nag-iisip nang may linya, rito ngayon. Ito ang siyudad ng mga alamat. Ng bendisyon ng ibang lupain.

Maliban sa Hangin Lamang

Pinatatawad ang mga pagkukulang at kahinaan dahil sa kagandahan, sabi mo, simula noon, sa lahat ng nakatalang kasaysayan. At ang gayuma ng tagumpay, tulak ng pagnanasa, sa pinakapusod ng dibdib. Kung gaano katindi, kahirap. Mga karamdaman ng tao, pagdaramdam, kabuwangan gaya ng panahon ng galit ng mga bathala, at dios. At anong husgado? Kung paano huhulihin ang talinghaga ng mga ninuno, na natutulog, tinatangay ng agos, patungo sa ilog na nililibot ang buong daigdig. Kung saang yungib nakakubli ang pinakamarilag na bituin, ang dayang, ang mutya na nagpapakirot sa loob ng mga umiibig. Pagninilay at tagulaylay sa mga bundok upang kausapin ang mga henerasyong darating. Ang lahat, ang tanan. Piping tulad ng mga bato sa gubat, sa gilid ng bundok, sa dalampasigan. Kaya’t hindi mauubusan ng kuwento ang daigdig na ito. Patuloy na hindi mauunawaan ng tao ang isa’t isa. Dahil iba ang buhay ng iba. Kasaysayan din ng pananakop, na may ibang lupain. Pagdakila sa mga ninuno. Dahil ano ang mga sinauna, ang matatanda, kundi ang wala na o mawawala na. At para saan ang wala na rito? Kailangang maghintay, kung paano sinisila ng halimaw ang usa sa gubat, kung paano nagkakaisa ang hukbo ng mababangis na hayop, pagtitiis, pagmamasid, sa mabibilis tumakbong usa na maaaring mawala’t maglaho sa gayuma ng pagkaligaw sa mga gubat. Ang panaginip ng baboy-ramo na lumilipad, patawid ng Dagat Patayana. Nabubuhay tayo sa salita ng mga nauna sa atin. Halimbawa: nanganganak ng panganib ang panganib. Nauna, sa napakarandom na proseso ng kasaysayan. Random na ramdam mong banyaga sa iyong dila. Bakit ngayon ako nabuhay? At kapag umaapaw ang tubig sa pampang, anong naiiwan sa ilog. O sa dagat. Anong ugnayan ng mga nilalang sa mundo ang nagdidikta sa tadhana at kasaysayan na ganito ang dapat maganap. At bakit hindi ipakain sa mga baboy-damo at halimaw ang katawan ng mga yumao, ang mga bangkay. Gaya ng paglapa ng lobo o agila sa mga yumayao sa daigdig ng mga yelo. Bakit ako naririto.

my mom makes friends with the nurses / and together they make a country / she brings them food / and together they are a farm / a restaurant without pricing / a secret menu / i eat with her / at a station labeled ‘17’ or ‘Room A’ depending on the availability / and we are alone / in a sterile hotel without walls but curtains / a luxury without the privilege / each guest is a room open and observable / the nurses / they eat her food in a break room / without us / my mom and her new friends / eat lunch in separation / they are two countries apart / a people, divided / a nation under no god / no mercy / i believe in my mother / the maker of the bombest / adobo and rice / of spaghetti and hot dogs / of vienna sausages / the nurses pledge allegiance / to their patients / their indivisible labor / when we call for someone to come help us / anyone / a nurse comes quickly / comes running / when a machine beeps out of rhythm in our church / nurses, they are the conductors / with answers / priests to a high symphony / signing / singing / all the liquids with long names / they call for the gowns / washed and warm / with liberty and phone calls / with medicine everlasting / the diaspora almighty / and on the last day of chemo / the nurses takes pictures / & selfies with my mother, / creator of pinakbet and lumpiang shanghai / the nurses are profiled, memorialized, and merry / let her be healed / and if we never come back here / to infusion or oncology / let it be wholly / in the nurses’ names / amen

Procession at the Marikina

A recuperation
from mud-shelled obsolescence,
the statues have trouble
wiping their bodies
off the hardened patches of a flood.
There is much in bejeweled clothing
that cannot cover their trouble.
Their faces remain wretched
after being cleaned with choice oils.
It has been storied:
A gust of river buoying the Savior’s limbs
to the other side of the banks, a carroza
chained to a post to not flounce in the torrent.
Even the saints and their animals
will not be saved from the flood
if the time so comes, if the time comes
so. To wipe a face is to depart
an encounter with decay and imprint
memory with likeness. Dark patches run
on a tree touched, scraped to perfection
by creation. Serene bodies lifted
to second floors, if not taken
serenely. They wait
for the next flood of bodies
into the church grounds. They wait
for us to run our hands on
their feet that cannot stand
or walk alone.

At the Gutter, Carroza Watching

Wheels, wheels
roll in two halves.
A bit of a dare to look up
the canonized giants.

To stand up. To sit
on air. To still
be small
at such a height.

Wheels, wheels
and some ground to kiss.

Wheel, spoke behind
a curtain floating a little
no higher than a hollow
block.